در چند جلسه گذشته بیان كردیم كه بین آنچه برخى از ما به عنوان «نماز» انجام مى‌دهیم با نمازى كه اولیاى خدا مى‌خوانند و شریعت مقدس اسلام از ما خواسته، تفاوت زیادى وجود دارد. علت این فاصله نیز عمدتاً به این مسأله بازمى گردد كه نمازهاى ما با حضور قلب نیست. الفاظى را بر زبان مى‌آوریم، حركاتى را انجام مى‌دهیم و گاهى ممكن است با مستحبات زیادى نیز همراه باشد، ولى همه اینها به مثابه پیكرى بى جان است؛ چرا كه آن اثرى را كه باید، از آن ظاهر نمى‌شود.
در ادامه، براى پیدا كردن حضور قلب در نماز، به بیان راه كارهایى پرداختیم كه از آیات و روایات و سخنان بزرگان در این باره استفاده مى‌شود. بنا شد كلمات نورانى قرآن و روایات و سخنان بزرگان را در این زمینه با هم مرور كنیم و بازگو نماییم، تا بلكه از نورانیت آنها تأثیر بپذیریم و دل هایمان تحت تأثیر قرار گیرد. امیدواریم كه در اثر این كار تغییر حالى در ما پیدا شود و نمازهایمان اندكى با گذشته تفاوت پیدا كند و به نمازهاى صالحان و اولیاى خدا شباهتى به هم رساند. برخى از این مطالب را در جلسات گذشته مرور كردیم و اكنون باید ادامه آن را پى گیریم.
براى آن‌كه نماز ما روح پیدا كند و نمازى تأثیرگذار باشد، از جمله چیزهایى كه باید به آن توجه و در باره آن تأمل كنیم مسأله «خشوع» است. قرآن كریم بر خشوع در نماز تأكید كرده است: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ. الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ(489) به راستى كه مؤمنان رستگار شدند، همانان كه در نمازشان خاشع‌اند. در جایى دیگر مى‌فرماید: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها
( صفحه 326)
لَكَبِیرَةٌ إِلاّ عَلَى الْخاشِعِینَ(490) از شكیبایى و نماز یارى جویید؛ و به راستى آن [نماز]گران است مگر بر خاشعان. مى‌فرماید، نماز بارى گران است مگر براى كسانى كه اهل خشوع باشند. آیات و روایات متعدد دیگرى نیز در این زمینه وجود دارد كه در این جلسه به اندازه‌اى كه فرصت باشد به آنها اشاره خواهیم كرد. ابتدا باید ببینیم اصولا خشوع چیست و سپس به این مسأله بپردازیم كه چه باید بكنیم تا در نمازمان خشوع داشته باشیم.