بحث ما پیرامون مسأله تزكیه نفس و اهمیت آن از دیدگاه قرآن و اسلام بود. در جلسات گذشته، مطالبى را پیرامون این موضوع بیان كردیم. اشاره شد كه از آیات قرآن و روایات ائمه معصومین(علیهم السلام) استفاده مى‌شود كه هدف تزكیه نفس این است كه به خداى متعال تقرب پیدا كنیم؛ یعنى هدف و كمال نهایى انسان، «قرب الى اللّه» است. هم چنین استفاده كردیم كه یگانه راه رسیدن به «قرب الى اللّه» عبودیت و «بندگى» است: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ(91)
نیز گفتیم كه كمال انسان كمالى اختیارى است و اختیار ملازم با این است كه دو یا چند راه پیش روى انسان وجود داشته باشد، به طورى كه انسان از هر راه كه بخواهد، بتواند برود. از این رو خداوند هم خیر و خوبى را به انسان شناساند و هم شناخت شر و بدى را در نهاد او قرار داد: وَ نَفْس وَ ما سَوّاها. فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها(92) انسان هم مى‌تواند به اعلى عِلّیّین برسد و هم این استعداد را دارد كه به اسفل سافلین سقوط كند. و هدایتگر و یارى رسان انسان در سیر صعودى به مراتب كمال، خداى تبارك و تعالى است و طلایه دار مسیر سقوط و اسفل السافلین نیز شیطان است؛ همان كه قسم یاد كرده كه همه انسان ها را به این حضیض سقوط بكشاند: فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ(93) به عزتت سوگند كه همگى را از راه به در خواهم برد.
( صفحه 70)
نقطه اوج و قله مسیر تكامل انسان جایى است كه اگر به مدد حق بتواند به آن دست یابد، حایلى بین خود و خدا نمى‌بیند؛ نقطه‌اى كه به تعبیر مناجات شعبانیه، روح انسان معلَّق و آویخته به عزت الهى مى‌شود: وَ تَصِیرَ اَرْواحُنا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِكَ. در این مقام انسان كاملاً درك مى‌كند و به عیان مى‌بیند كه از خودش هیچ ندارد و با خدا همه چیز دارد. این اوج ترقى انسان و نهایت قرب و ارتباط و تعلّق او به خدا است. این مقامى است كه در آن، انسان دیگر هیچ خواسته‌اى از خود ندارد و فقط خواست و اراده خدا مطرح است و بس. صاحب این مقام چیزى را اراده مى‌كند كه خواست و اراده خدا به آن تعلّق گرفته است. خلاصه، این مقامى است كه به وصف در نمى‌آید و تا انسان خود به آن نرسد برایش قابل درك نیست. البته نیل به این مقام براى انسان هاى عادى میسر نیست؛ اما باید این نقطه اوج مد نظر باشد تا راه گم نشود؛ مانند قله كوه كه اگر هم به آن نرسیم ولى در هر لحظه با نظر به آن مى‌توانیم بفهمیم كه آیا در مسیر هستیم یا منحرف شده ایم.