اشاره كردیم، بر حسب آنچه كه از قرآن كریم استفاده مى‌شود، عامل اصلى سقوط و انحطاط انسان غفلت است. غفلت از «خود» و از هویت انسانى خویش باعث مى‌شود كه انسان تا درجه «أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ(201) سقوط كند. غفلت از «خود»، ملازم با غفلت از مبدأ و معاد و مسیر بین آن دو است. به عبارتى، غفلت از «خود» نتیجه و ثمره غفلت از این سه امر است. در تأیید این مدعا به برخى از آیات قرآن استناد كردیم؛ نظیر این آیه كه مى‌فرماید: نَسُوا اللّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُم(202)؛ خدا را فراموش كردند و او [نیز] آنان را دچار خودفراموشى كرد. این آیه غفلت از خود و از خود بیگانگى را نتیجه فراموش كردن خدا مى‌داند. از آن سو نیز مى‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا یَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُم(203)؛اى كسانى كه ایمان آورده اید، به خودتان بپردازید. هرگاه شما هدایت یافتید، آن كس كه گمراه شده است به شما زیانى نمى‌رساند. از این آیه نیز استفاده مى‌شود ثمره پرداختن و توجه به خود، رسیدن به هدایت است و هدایت، چیزى جز رسیدن به خدا و قرب خدا نیست. هم چنین در آیات متعددى متعلَّق غفلت را، خدا و معاد و نعمت ها و آیات الهى دانسته است. گفتیم، در این میان آنچه نقش محورى و اساسى دارد توجه به خدا است، و توجه به معاد و مسیر بین مبدأ و معاد، در نتیجه شناخت خدا و توجه به خدا و صفت حكمت و عدالت او حاصل مى‌شود. اگر خدا را شناختیم، مى‌فهمیم كه خدا از یك سو خالق همه هستى و انسان است و از سوى دیگر حكیم
( صفحه 142)
هم هست؛ بنابراین خداى خالق حكیم، فعل بى حكمت انجام نمى‌دهد و حتماً از این آفرینش هدفى در نظر داشته است. چنین است كه توجه به مبدأ و خدا، خود به خود ما را به توجه به معاد و قیامت سوق مى‌دهد: أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُون(204)؛ آیا پنداشتید شما را بیهوده آفریده‌ایم و این‌كه شما به سوى ما بازگردانیده نمى‌شوید؟ انسان اگر خدا را بشناسد، خواهد دانست كه سرانجام، رجوع او به سوى خدا خواهد بود.
همان گونه كه اشاره كردیم، در مسیر توجه به خود، انسان باید به سه چیز توجه كند كه یكى از آنها توجه به «معاد» و عالم آخرت است. عالم آخرت غایت حركت تكاملى انسان و نقطه پایانى است كه خداى متعال براى او در نظر گرفته است. در آیات زیادى از قرآن بر این مطلب تأكید گردیده كه شقاوت انسان و مبتلا شدن وى به عذاب ابدى، در اثر فراموش كردن معاد و روز قیامت است. در سوره صاد مى‌فرماید: إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِساب(205)؛ در حقیقت كسانى كه از راه خدا به در مى‌روند، به [سزاى] آن‌كه روز حساب را فراموش كرده‌اند عذابى سخت خواهند داشت. اینان اگر توجه داشتند به این‌كه روز حسابى در كار است و به اعمال آنان رسیدگى خواهد شد و اعمال صالح انجام مى‌دادند، به عذاب ابدى جهنم گرفتار نمى‌شدند. اگر انسان تصور كند عالمْ عبث و بیهوده است، نتیجه‌اش این مى‌شود كه حساب و كتابى در كار نیست. اما اگر عالم را عبث نداند و حكمتى در پى آفرینش آن ببیند، طبعاً آن حكمت او را به معاد و وجود حساب راهنمایى خواهد كرد و در نتیجه در این دنیا مراقب اعمال خود خواهد بود تا در قیامت به عذابى سخت دچار نشود. در هر حال، فراموشى آن روز، سقوط از حقیقت انسانى را در پى خواهد داشت.