به هرحال با توجه به چنین آیاتى، تردیدى در این نیست كه از دیدگاه قرآن، سعادت آخرت فقط در سایه ایمان و عمل برخاسته از ایمان حاصل مى‌شود و عذاب و شقاوت ابدى نیز در اثر كفر به بار مى‌آید. البته تذكر این نكته (كه این نیز در قرآن آمده) لازم است كه حساب كسانى كه «مستضعف فكرى» باشند جدا است. مستضعف فكرى یعنى كسى كه بى هیچ تقصیرى از ناحیه خودش، حقیقت برایش آشكار نشده باشد. اما كسانى كه حقیقت امر برایشان روشن شده و با این حال عمداً راه انكار در پیش گرفته و كفر ورزیده‌اند، قطعاً به چنین مصیبت هایى گرفتار مى‌آیند. بدترین حالات براى چنین كسانى پدید مى‌آید؛ كسانى كه گمان مى‌كرده‌اند ذخیره‌اى دارند و اعمالشان برایشان نفعى خواهد داشت، ولى به یك باره مى‌بینند كه «دست ما كوتاه و خرما بر نخیل»! گاهى انسان مى‌داند كه كارى بد است، ولى در اثر وسوسه نفس و شیطان آن را انجام مى‌دهد، و بعد هم با شرمندگى به بدى خود و زشتى كارش اعتراف مى‌كند.
( صفحه 256)
اما گاه آن چنان امر بر انسان مشتبه مى‌شود كه مى‌پندارد انسانى خوب و بلكه از برجستگان و ممتازان است كه در دنیا توفیق چنین نیكوكارى هایى نصیبش شده، ولى ناگهان چشم باز مى‌كند و جهنم را پیش روى خود مى‌بیند! زیان كارترین افراد چنین كسانى‌اند: قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً أُولئِكَ الَّذِینَ كَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً ذلِكَ جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِما كَفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آیاتِی وَ رُسُلِی هُزُواً(411) بگو: «آیا شما را از زیان كارترین مردم آگاه گردانیم؟» [آنان] كسانى‌اند كه كوشش آنها در زندگى دنیا به هدر رفته و خود مى‌پندارند كه كار خوب انجام مى‌دهند. [آرى،] آنان كسانى‌اند كه آیات پروردگارشان و لقاى او را انكار كردند، در نتیجه اعمالشان تباه گردید، و روز قیامت براى آنها [قدر و] ارزشى نخواهیم نهاد. این جهنم سزاى آنان است، چرا كه كافر شدند و آیات من و پیامبرانم را به ریشخند گرفتند. در آیه 18 از سوره مباركه ابراهیم فرمود، این گمراهى دور و دراز است (ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعیدُ)، اما در این آیه مى‌فرماید بعیدترین ضلالت و زیان بارترین كار، كارِ كافران است: قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً؛ بگو: آیا شما را از زیان كارترین مردم آگاه گردانیم؟ زیان كارترین افراد چه كسانى هستند؟ آنان كه اعمالشان در زندگى دنیا تباه شده، ولى آنان به خیال خوش خود مى‌پندارند كه اعمالشان بسیار خوب است: یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً. چه بسا كسانى از سر «جهل» به خدا ایمان نیاورند و راه كفر در پیش گیرند. اینان اگر «مستضعف فكرى» باشند خداوند به آنان رحم مى‌كند و چه بسا اصلاً دچار عذاب هم نشوند. به هر حال، اینان اگر ضرر هم بكنند «خاسر» و زیان كار هستند نه «اخسرین» و زیان كارترین. زیان كارترین، كسانى هستند كه عقل و شعور و فهمشان بسیار هم خوب است، ولى با این وجود كفر مىورزند و به اعمالشان دل خوش مى‌دارند: یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً.