از جمله چیزهایى كه مى‌تواند «مذكِّر» و یاد آورنده خدا براى ما باشد «زمان» و «مكان» است.
( صفحه 135)
درست است كه همه زمان ها و مكان ها مخلوق خداوند هستند، اما برخى از زمان ها و مكان ها به دلیل نسبت ویژه‌اى كه با خدا دارند، بر سایر زمان ها و مكان ها شرافت پیدا كرده‌اند. همه زمین ها را خدا خلق كرده و انتساب به خدا دارد، اما كعبه و خانه خدا انتسابى خاص و شرافتى ویژه دارد: جَعَلَ اللّهُ الْكَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنّاسِ(189) خداوند [زیارت]خانه كعبه را وسیله به پا داشتن [مصالح] مردم قرار داده است. همه زمان ها به خدا انتساب دارند، اما شرافت «ایام اللّه» فقط اختصاص به برخى از زمان ها دارد: وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَیّامِ اللّهِ(190) و روزهاى خدا را به آنان یادآورى كن. شب قدر آن چنان شرافتى دارد كه از هزار ماه بهتر است: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر(191) شرافت روز «غدیر خم» به حدى است كه آن را بزرگ ترین عید اسلام قرار داده است. دین در این روز تكمیل و نعمت خدا به حد تمام خود رسیده است: الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی(192) امروز دین شما را برایتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم. روز 22 بهمن روزى بود كه خداى متعال پیروزى بر كفار و دست نشاندگان آنها را نصیب ملت مسلمان ایران كرد. از این رو، این روز را از «ایام اللّه» مى‌دانیم.
در هر حال همان طور كه زمین و آسمان و ماه و خورشید و كوه و دریا مى‌توانند به عنوان آیات الهى توجه ما را به خدا جلب كنند، زمان ها و مكان هاى خاصى نیز وجود دارند كه از چنین زمینه و استعدادى برخوردارند. حتى گاهى برخى نشانه هاى اعتبارى و قراردادى مى‌توانند این خاصیت را داشته باشند. مثلاً هركس از دور گنبد طلاى حرم مطهر رضوى را مشاهده مى‌كند ناخودآگاه به یاد خدا و معنویات مى‌افتد. یا مثلاً براى مساجد معمولاً گنبد یا مناره درست مى‌كنند. گنبد و مناره تكویناً یادآور خدا نیست، اما چون قرارداد و اعتبار كرده‌اند كه اینها نشانه مسجد باشد و مسجد خانه خدا است، از این رو انسان با دیدن آن به یاد خدا مى‌افتد. یا كسانى كه به قم مى‌آیند، به نزدیكى هاى قم كه مى‌رسند با دیدن گنبد طلاى بارگاه حضرت معصومه(علیها السلام) این معنا در ذهنشان تداعى مى‌شود كه یكى از بندگان شایسته خدا در این جا مدفون است و به این طریق به یاد خدا مى‌افتند. اصولا شعایر مذهبى همه همین
( صفحه 136)
گونه‌اند. سرّ این هم كه بر بزرگ داشت شعایر مذهبى تأكید گردیده همین است كه مردم با دیدن آنها به یاد خدا مى‌افتند: وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ(193) و هر كس شعایر خدا را بزرگ دارد در حقیقت، آن [حاكى]از پاكى دل ها است. در ایام محرّم، مردم با دیدن پرچم ها و بیرق ها و سایر شعایرى كه نشانه فرارسیدن محرم و عاشورا است، به یاد امام حسین(علیه السلام) و خدا و دین مى‌افتند و این مسایل در ذهنشان زنده مى‌شود. قرآن كریم مناسك و اعمال حج را از «شعائر اللّه» معرفى مى‌كند؛ در مورد صفا و مروه كه حاجیان بین آنها «سعى» انجام مى‌دهند، مى‌فرماید: إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللّهِ(194) در حقیقت صفا و مروه از شعایر خدا است [كه یادآور او است]. در سوره حج پس از چند آیه كه به مناسك و اعمال حج، از جمله قربانى كردن اشاره مى‌كند، مى‌فرماید: ذلِكَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ(195)این است [فرایض خدا] و هر كس شعایر خدا را بزرگ بدارد در حقیقت، آن [حاكى]از پاكى دل ها است. از این رو كسانى كه به بزرگ داشت شعایر در جامعه كمك مى‌كنند در حقیقت به زنده نگاه داشتن یاد خدا كمك مى‌كنند.