از دیگر چیزهایى كه مى‌تواند به حضور قلبِ بیشترِ ما در نماز كمك كند و در روایات هم به آن اشاره شده است، توجه به این نكته است كه احتمال دارد این نماز آخرین نمازى باشد كه مى‌خوانیم! در روایتى، پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) در ضمن نصایحى به یكى از اصحاب به نام «ابوایوب خالد بن زید»، یكى از مطالبى كه اشاره فرموده‌اند همین مطلب است: فَصَلِّها صَلاةَ مَوَدِّع(484)یعنى به هنگام نماز طورى نماز بخوان كه گویا این آخرین نمازى است كه مى‌خوانى؛ نماز خداحافظى تو است.
به راستى از كجا معلوم كه پس از این نماز آن قدر زنده بمانیم كه به نماز دیگرى هم برسیم؟! ما وقتى وارد نماز مى‌شویم حتى نمى‌توانیم یقین داشته باشیم كه همین نماز را به پایان خواهیم برد! تا چه رسد به این‌كه بخواهیم به نمازهاى دیگر امید داشته باشیم. اگر انسان فكر كند فرصت من به اندازه همین یك نماز است و به محض این‌كه «السلام علیكم و رحمة الله و بركاته» را بگویم حضرت عزرائیل در این جا حاضر است و مرا قبض روح خواهد كرد، قطعاً طورى دیگر نماز خواهد خواند! اگر بداند واقعاً این آخرین نماز او است، آن نماز را با حالت توبه و انابه و تضرع به درگاه خداوند به جا خواهد آورد. در هر نمازى چنین احتمالى هست كه واقعاً آخرین نماز ما باشد، پس شایسته است در آن نماز رو به خدا كنیم و آن نماز را نماز توبه و استغفار و استغاثه قرار دهیم.
اگر انسان چند دقیقه پیش از نماز بنشیند و به خودش تلقین كند كه شاید آخرین نماز من باشد، این انگیزه در او ایجاد مى‌شود كه حواسش را بیشتر جمع كند. در نظر آورید، اگر بخواهید به سفر بروید و سفرتان هم طولانى و خطرناك باشد چه مى‌كنید و چگونه با اهل خانه و دوستان و بستگانتان وداع مى‌كنید؟ در طول هشت سال دفاع مقدس این منظره را زیاد دیده بودیم. وداع ها و خداحافظى هاى كسانى كه به جبهه مى‌رفتند با مسافر و مسافرت هاى دیگر به كلى متفاوت بود. در این خداحافظى ها، پدر و مادر طور دیگرى فرزندشان را در آغوش مى‌كشیدند. هم چنین وداع رزمندگان در شب هاى عملیات حال و هواى بسیار عجیبى داشت و فضایى دیگر بر آن حاكم بود. این همه از آن جهت بود كه امید بازگشت و دیدار مجدد بسیار كم بود. انسان اگر در نمازهایش نیز چنین احساسى داشته باشد حال و هواى نمازهایش به كلى
( صفحه 321)
متفاوت خواهد شد. اگر انسان این احساس را داشته باشد كه این آخرین بارى است كه با خدا حرف مى‌زند، آخرین بارى است كه در پیشگاه الهى سر به سجده مى‌گذارد، قطعاً طورى دیگر نماز خواهد خواند؛ نمازى وداع گونه با چشمانى اشك بار و صفایى ملكوتى، هم چون وداع رزمندگان در شب هاى عملیات. اگر این گونه شود انسان تلاش خواهد كرد بیشترین و بهترین بهره را از این نمازش بگیرد. در هر حال این هم راه دومى است كه انسان مى‌تواند توجه و حال حضورش را در نماز افزایش دهد.