آیا ممکن است انسان از بعضی از گناهان توبه کند در حالی که مرتکب گناهان دیگری میشود؛ مثلاً، شخصی است که هم مرتکب نوشیدن شراب و هم غیبت مردم میشود، تصمیم گرفته است، نوشیدن شراب را برای همیشه ترک کند در حالی که در مورد غیبت چنین تصمیمی را نگرفته است.
گاه گفته میشود که توبه باید جنبه عمومی و همگانی داشته باشد و از تمام گناهان توبه کند، زیرا همه آنها بازگشت به مخالفت با پروردگار میکند، و شکستن حریم مولای حقیقی؛ کسی که از این کار پشیمان باشد، باید هر گناهی را ترک کند نه این که از گناهی توبه کند و گناهی دیگر را مرتکب شود و بر آن اصرار ورزد.
ولی حق آن است که تبعیض در توبه مانعی ندارد (بعضی از بزرگان علم اخلاق مانند مرحوم «نراقی» در «معراج السّعاده» نیز به این معنی تصریح کرده است و از قول پدرش نیز آن را نقل نموده).
زیرا ممکن است انسان از گناهی بیشتر بترسد و از عواقب شوم آن آگاهتر باشد، یا در پیشگاه خداوند قبیحتر و مجازاتش شدیدتر باشد؛ و به همین جهت، از آن گناه توبه کند در حالی که مرتکب گناهان دیگری که قبحش کمتر یا مجازاتش خفیفتر یا آگاهی او نسبت به مفاسد و زیانهایش کمتر است میشود.
توبه اکثر توبه کنندگان نیز همین گونه است، غالباً از گناهان خاصّی توبه میکنند، در حالی که ممکن است گناه دیگری را انجام دهند و هرگز شنیده نشده که پیامبرصلی الله علیه وآله یا امامی از امامانعلیهم السلام یا عالمی از علمای اسلام این گونه توبهها را بیاعتبار بشمرد، و تأکید کند که باید توبه از همه گناهان باشد.
در آیات متعدّدی از قرآن مجید نیز اشارات روشنی به این معنی یعنی تبعیض در توبه دیده میشود.
مثلاً، در مورد ربا خواران میخوانیم که میفرماید: «وَ اِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُئُوسُ اَمْوالِکُمْ؛ اگر توبه کنید (توبه شما پذیرفته میشود و) سرمایههای شما از آن شماست. (سوره بقره، آیه 279)
و در مورد افرادی که بعد از ایمان مرتد شوند، میفرماید: «اُولئِکَ جَزائُهُمْ اَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَ الْمَلائِکةِ وَ النَّاسِ اَجْمَعیْنَ ... اِلاَّ الَّذینَ تابُوْا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ اَصْلَحُوْا فَاِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ؛ کیفر آنها این است که لعن خداوند و فرشتگان و مردم، همگی بر آنها است... مگر کسانی که پس از آن توبه کنند، و اصلاح نمایند، خداوند آمرزنده و بخشنده است.» (سوره آل عمران، آیات 87 و 89).
و در مورد محاربین و کسانی که باعث تباهی جامعه میشوند بعد از ذکر مجازات شدید آنها میفرماید: «اِلاَّ الَّذینَ تابُوْا مِنْ قَبْلِ اَنْ تَقْدِرُوْا عَلَیْهِمْ فَاعْلَمُوْا اَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ؛ مگر کسانی که پیش از دست یافتن شما به آنان توبه کنند، پس بدانید (خدا توبه آنها را میپذیرد) خداوند آمرزنده و مهربان است.» (سوره مائده، آیه 34).
و در مورد کسانی که مرتکب عمل شنیع منافی عفت میشوند، بعد از ذکر مجازات آنها، میفرماید: «فَاِنْ تابا وَ اَصْلَحا فَاَعْرِضُوْا عَنْهُما اِنَّ اللَّهَ کانَ تَوَّاباً رَحیماً؛ و اگر توبه کنند و اصلاح نمایند، از آنها در گذرید، زیرا خداوند توبه پذیر و مهربان است.» (سوره نساء، آیه 16).
و در جای دیگر بعد از اشاره به گناهانی همچون شرک، قتل نفس و زنا، و بیان مجازات سنگین آنها، میفرماید: «اِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَاُولئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ؛ مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند که خداوند گناهان آنان را مبدّل به حسنات میکند.» (سوره فرقان، آیه 70)
گرچه قسمتی از این آیات درباره مجازاتهای دنیوی و بخشودگی آنها به وسیله توبه است، ولی پیداست که از این نظر تفاوتی وجود ندارد؛ اگر توبه در مجازاتهای دنیوی قبول شود، به یقین در مورد مجازاتهای اخروی نیز پذیرفته خواهد شد.
کوتاه سخن این که: جدا سازی گناهان در توبه به خاطر جهات مختلف (تفاوت میزان آگاهیها، تفاوت انگیزهها و تفاوت قبح و زشتی گناهان) مانعی ندارد، ولی بی شک توبه کامل توبهای است که از همه گناهان صورت گیرد و تبعیضی در آن وجود نداشته باشد.