تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد اول - اصول مسائل اخلاقی
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

اهمّیّت اخلاق در روایات اسلامی‏

این مسأله در احادیثی که از شخص پیامبر اکرم‏صلی الله علیه وآله و همچنین از سایر پیشوایان معصوم‏علیهم السلام رسیده است با اهمّیّت فوق‏العاده‏ای تعقیب شده، که به عنوان نمونه چند حدیث پرمعنای زیر را از نظر می‏گذرانیم:
1 - در حدیث معروفی از پیامبر اکرم‏صلی الله علیه وآله می‏خوانیم:
«اِنَّما بُعِثْتُ لِاُتَمِمَّ مَکارِمَ الْاَخْلاقِ؛ من تنها برای تکمیل فضائل اخلاقی مبعوث شده‏ام.»(2)
و در تعبیر دیگری: «اِنَّما بُعِثْتُ لِاُتَمِّمَ حُسْنَ الْاَخْلاقِ» آمده است.(3)
و در تعبیر دیگری: « بُعِثْتُ بِمکارِمِ الاَخلاقِ وَمحاسِنِها» آمده است.(4)
تعبیر به «انّما» که به اصطلاح برای حصر است نشان می‏دهد که تمام اهداف بعثت پیامبرصلی الله علیه وآله در همین امر یعنی تکامل اخلاقی انسانها خلاصه می‏شود.
2 - در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی‏علیه السلام می‏خوانیم که فرمود: «لَوْ کُنَّا لانَرْجُو جَنَّةً وَلانَخْشی‏ نارَاً وَلاثَواباً وَلاعِقاباً لَکانَ یَنْبَغی لَنا اَنْ نُطالِبَ بِمَکارِمِ اْلاَخْلاقِ فَاِنَّها مِمَّا تَدُلُّ عَلی‏ سَبِیلِ النَّجاحِ؛ اگر ما امید و ایمانی به بهشت و ترس و وحشتی از دوزخ، و انتظار ثواب و عقابی نمی‏داشتیم، شایسته بود به سراغ فضائل اخلاقی برویم، چرا که آنها راهنمای نجات و پیروزی و موفّقیّت هستند.»(5)
این حدیث بخوبی نشان می‏دهد که فضائل اخلاقی نه تنها سبب نجات در قیامت است بلکه زندگی دنیا نیز بدون آن سامان نمی‏یابد! (در این باره در آینده به خواست خدا بحثهای مشروحتری خواهیم داشت)
3 - در حدیث دیگری از رسول خداصلی الله علیه وآله آمده است که فرمود: «جَعَلَ اللَّهُ سُبْحانَهُ مَکارِمَ الْاَخْلاقِ صِلَةً بَیْنَهُ وَبَیْنَ عِبادِهِ فَحَسْبُ اَحَدِکُمْ اَنْ یَتَمَسّکَ بِخُلْقٍ مُتَّصِلٍ بِاللَّهِ؛ خداوند سبحان فضائل اخلاقی را وسیله ارتباط میان خودش و بندگانش قرار داده، همین بس که هر یک از شما دست به اخلاقی بزند که او را به خدا مربوط سازد.»(6)
به‏تعبیر دیگر، خداوند بزرگترین معلّم اخلاق و مربّی نفوس انسانی و منبع تمام فضائل است، و قرب و نزدیکی به خدا جز از طریق تخلّق به اخلاق الهی مکان پذیر نیست!
بنابراین، هر فضیلت اخلاقی رابطه‏ای میان انسان و خدا ایجاد می‏کند و او را گام به گام به ذات مقدّسش نزدیکتر می‏سازد.
زندگی پیشوایان دینی نیز سرتاسر بیانگر همین مسأله است که آنها در همه جا به فضائل اخلاقی دعوت می‏کردند، و خود الگوی زنده و اسوه حسنه‏ای در این راه بودند و به خواست خدا در مباحث آینده در هر بحثی به نمونه‏های اخلاقی آنها آشنا خواهیم شد؛ و همین بس که قرآن مجید به هنگام بیان مقام والای پیامبر اسلام‏صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «وَاِنَّکَ لَعَلی‏ خُلُقٍ عَظِیْمٍ؛ تو اخلاق عظیم و برجسته‏ای داری!»(7)