در اسلام اهمّیّت فوقالعادهای به مسأله ایجاد سنّتهای صالحه و مبارزه با سنّتهای سیّئه داده شده است؛ و این مسأله بازتاب گستردهای در احادیث اسلامی دارد؛ و از مجموع این احادیث بخوبی روشن میشود که هدف این بوده که با فراهم آمدن سنّتهای نیک، زمینههای اعمال اخلاقی فراهم گردد؛ و بعکس، زمینههای رذائل برچیده شود؛ از جمله روایات زیر است که هر کدام نکتهای خاصّ خود دارد.
1 - در حدیثی از رسول خداصلی الله علیه وآله آمده است که میفرمود: «خَمْسٌ لا اَدَعَهُنَّ حَتَّی الْمَماتِ اَلْاَکْلُ عَلَی الْحَضِیْضِ مَعَ الْعَبِیْدِ ...، وَ حَلْبُ الْعَنْزِ بِیَدی وَ لُبْسُ الصُّوْفِ وَ الْتَّسلیْمُ عَلَی الصِّبْیانِ، لِتَکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی؛ پنج چیز است که تا آخر عمر آن را رها نمیکنم؛ غذا خوردن با بردگان در حال نشسته روی زمین و ... و دوشیدن شیر بز ماده با دست خودم،و پوشیدن لباسهای پشمینه (ی خشن که لباس قشرهای کم درآمد و محروم بود) و سلام کردن به کودکان، تا به صورت سنّتی برای بعد از من درآید.»(169)
هدف از این گونه کارها این بوده است که روح تواضع و فروتنی را در مردم ایجاد کند، و تواضع از گردن فرازان به صورت سنّتی درآید و مردم به آن اقتدا کنند.
در حدیث دیگری از آن حضرت آمده است: «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً عُمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ کانَ لَهُ اَجْرَهُ وَ مِثلَ اُجُوْرِهِمْ مِنْ غَیْرِ اَنْ یَنْقُصَ مِنْ اُجُورِهِمْ شَیْئاً، وَمَنْ سَنَّ سُنَّةً سَیِّئَةً فَعُمِلَ بِها بَعْدَهُ کانَ عَلَیْهِ وِزْرَهُ وَ مِثْلَ اَوْزارِهِمْ مِنْ غَیْرِ اَنْ یَنْقُصَ مِنْ اَوْزارِهِمْ شَیْئاً؛ کسی که سنّت نیکی را در میان مردم بگذارد که بعد از وی به آن عمل کنند، هم اجر کار خود را دارد و هم مساوی پاداش تمام کسانی که به آن عمل میکنند؛ بی آن که چیزی از پاداش آنها را بکاهد؛ و کسی که سنّت بدی بگذارد، و بعد از وی به آن عمل کنند، کیفر آن، همانند کیفر کسانی که به آن عمل میکنند بر او خواهد بود بی آن که چیزی از کیفر آنها کاسته شود.»(170)
شبیه همین مضمون را مرحوم علاّمه مجلسی در بحار آورده است.
این حدیث که بهتعبیرهای مختلف از پیغمبراکرمصلی الله علیه وآله و امامباقرعلیه السلام و امامصادقعلیه السلام نقل شده نشان میدهد که فراهم آوردن زمینهها برای اعمال اخلاقی، تا آن حد اهمّیّت دارد که پدید آورندهاش در تمام آثار آن شریک است؛ همچنین فراهم آوردن زمینههای رذائل با ایجاد سنّتهای ضلالت و گمراهی و فساد.
3 - روی همین جهت، امیرمؤمنان علیعلیه السلام از سفارشهای مؤکّدی که به مالک اشتر میکند، همان حفظ سنّتهای صالحه و جلوگیری از شکسته شدن احترام آنهاست؛ میفرماید: «لا تَنْقُصْ سُنَّةً صالِحَةً عَمِلَ بِها صُدُورُ هذِهِ الاُمَّةِ وَ اَجْتَمَعَتْ بِها الاُلْفَةُ وَ صَلُحَتْ عَلَیْها الَرَّعِیَّةٌ، وَ لاَتُحْدِثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بِشَیْءٍ مِنْ ماضی تِلکَ السُّنَنِ فَیَکوُنُ الْاَجْرُ لِمَنْ سَنَّها وَ الْوزِرُ عَلَیْکَ بِما نَقَضْتَ مِنْها؛ هرگز سنّت پسندیدهای را که پیشوایان این امّت به آن عمل کردهاند و امّت اسلامی به آن انس و الفت گرفته، و امور رعیّت، به وسیله آن اصلاح شده، نقض مکن! و سنّت و روشی را که به آن سنّتهای صالحه پیشین زیان وارد سازد، ایجاد منما! که اجر آن برای کسی خواهد بود که آن سنّتها را برقرار کرده و گناهش بر توست که آن سنّتها را شکستهای!»(171)
در واقع سنّتهای نیک از آنجا که کمک به انجام کارهای خیر و پرورش فضائل اخلاقی میکند، داخل در تحت عنوان اعانت برخیر است و ایجاد یا احیای سنّتهای شر، مصداق معاونت بر اثم محسوب میشود؛ و میدانیم معاونان، در اعمال خوب و بد فاعلان خیر و شر، سهیم و شریکند بی آن که چیزی از پاداش و کیفر آنها کاسته شود.
اهمّیّت سنّت حسنه تا آن حد است که در روایت معروفی از پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله میخوانیم: عبدالمطلّب جدّ گرامی پیامبر اسلامیصلی الله علیه وآله پنج سنّت قبل از اسلام در میان عرب قرار داد، و خداوند همه آنها را امضا فرمود و جزء احکام اسلام قرار داد: همسر پدر را بر فرزند تحریم کرد؛ و در دیه قتل، صد شتر قرار داد؛ و در دور خانه خدا هفت شوط طواف میکرد؛ و گنجی پیدا کرد خمس آن را ادا نمینمود؛ و زمزم را در آن روز که از نو حفر کرد، «سقایة الحاج» نامید (کانَتْ لِعَبْدِ الْمُطَّلِبِ خَمْساً مِنَ السُّنَنِ اَجْریها اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فی الاِسْلامِ حَرّمَ نَساءَ الْاَباءِ عَلَی الْاَبْناءِ، وَ سَنَّ الدِّیَةَ فیِ الْقَتْلِ مِأَةً مِنَ الْاِبِل وَ کانَ یَطُوْفُ بِالْبَیْتِ سَبْعَةَ اَشْواطٍ، وَ وَجَدَ کَنْزاً فَاَخْرَجَ مِنْهُ الْخُمْسَ، وَ سَمّی زَمْزَمَ حِیْنَ حَفَرَها سِقایَةَ الْحاجِّ).
از مجموع آنچه در بالا آمد و روایات فراوان دیگری که در این زمینه وارد شده است بخوبی استفاده میشود که آداب و سنن و فرهنگ یک قوم و ملّت اثر تعیین کنندهای در اخلاق و اعمال آنها دارد؛ و به همین دلیل، اسلام اهمّیّت فوقالعادهای به این مسأله میدهد و حفظ سنّتهای حسنه را لازم میشمرد و ایجاد یا حفظ سنّتهای سیّئه را یک گناه بسیار بزرگ معرّفی میکند.