از نمونه‌های ولایت تكوینی ائمه(ع) احاطه‌ی آن‌ها بر ضمائر و اسرار قلبی انسان‌ها است. امامان با احاطه‌ای که بر قلوب افراد دارند با تصرف در دل آن‌ها، هركس را به سوی آن كمالی كه استعدادش را دارد سوق می‌دهند و اگر از اسرار قلبی انسان آگاه نبوده و شاهد برحقیقتِ اعمال آدمیان نباشند، هدایت به امر واقع نمی‌شود. البته معلوم است که این نوع آگاهی به اسرار انسان‌ها آن نوع علم و آگاهی نیست كه زمان و مكان و دوری و نزدیكی و مرگ و حیاتِ امام در آن نقشی داشته باشد و این عوامل مانع تصرف آن‌ها جهت هدایت انسان‌ها گردد، بلكه هر کس باید تلاش کند و روی دل را خود از طریق ارادت حقیقی، به سوی امامان معصوم بیندازد و با توسل و زیارت، از مقام منیع آن‌ها درخواست مدد كند، تا بشود آنچه باید بشود.
از آن‌جایی که امامان واسطه‌ی فیض الهی هستند، بدون اتصال به انسان‌های كامل و ارادت به آن‌ها به كمال انسانی خود دست نمی‌یابیم، تنها انسان كامل است که انسانیت هركس را می‌پروراند، همچنان كه غذای طبیعی، جسمانیت انسان را رشد می‌دهد. هر کس باید بُعد انسانی خود را به انسان كامل متصل نماید تا از انسانیت او بهره‌مند شود. در همین رابطه در حین اذن دخول به حرم شریف آن بزرگواران، به حضرت حق اظهار می‌داریم: «وَاِنّی اَعْلَمُ اَنَّ رَسُولَكَ وَ خُلَفائَك(ع) اَحْیاءٌ عِنْدَكَ یُرْزَقُون وَ یَرَوْنَ مَقامِی وَ یَسْمَعُونَ كَلامِی وَ یَرُدوُنَ سَلامِی»(164) من می‌دانم خلفای تو، در نزد تو زنده‌اند و از حقایق غیبی رزق می‌گیرند و مقام و موقعیت مرا می‌بینند و كلامم را می شنوند و سلامم را پاسخ می‌دهند.
خداوند در رابطه با توجه باطنی امامان بر جان انسان‌ها می‌فرماید: «وَ كَذالِكَ جَعَلْناكُمْ اُمَّهً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ وَ یَكُونَ الرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهیداً»(165) و این چنین شما را امت وسط قرار دادیم تا گواه برمردم باشید، همچنان‌كه رسول خدا گواه برشماست.
با دقت در آیه‌ی فوق متوجه می‌شویم مخاطب آیه باید انسان‌های معتدلی باشند که از هر افراط و تفریطی به دوراند، زیرا می‌فرماید: شما را «امت وسط» قرار دادیم تا با این خصوصیات مراقب و ناظر بر مردم باشید و رسول خدا(ص) هم ناظر بر شماست. معلوم است که این نظارت باید نظارت باطنی باشد كه از شئون ولایت تكوینی است و مخاطب این آیه جز ائمه‌ی معصومین(ع) نمی‌تواند كس دیگری باشد، زیرا شاهد بر باطن انسان‌ها بودن مقام مردم معمولی و حتی مقام انسان‌های متقی هم نیست، شاهد بر باطن، مقام امامانی است که در بین مردم بوده و شاهد بر اعمال باطنی مردم‌اند و روایات هم همین را تصدیق می‌کند.(166)علاوه بر آن وقتی می‌فرماید آن‌ها امت وسط هستند حکایت از آن دارد که آن‌ها از هر گونه افراط و تفریطی مبرا می‌باشند و حقیقتاً جز انسان‌های معصوم کسان دیگری نمی‌توانند در چنین مقامی قرار داشته باشند.