آیات گذشته نشان می داد که گروهی هستند که سخنان الهی با انواع دلائل توحیدی و مواعظ و اندرزها را می شنوند ولی در آنها اثر نمی کند.
آیات مورد بحث از این گروه و عواقب اعمال آنها به طور مشروح سخن می گوید.
نخست می فرماید: وای بر هر دروغگوی گنهکار! (ویل لکل افاک اثیم )
((افاک )) صیغه مبالغه است، و به معنی کسی است که بسیار دروغ می گوید، و گاه به کسی که دروغ بزرگ می گوید هر چند زیاد هم نباشد گفته شده .
((اثیم )) از ماده ((اثم )) به معنی مجرم و گنهکار است، و آن نیز معنی مبالغه را می دهد.
از این آیه به خوبی روشن می شود که موضعگیری خصمانه در برابر آیات الهی کار کسانی است که سر تا پا آلوده گناه و کذب و دروغند، نه پاک نهادان راستگو.
سپس به چگونگی موضعگیریهای آنها اشاره کرده، می افزاید: ((پیوسته آیات الهی را که بر او تلاوت می شود می شنود اما بر اثر تکبر همواره اصرار بر مخالفت دارد گوئی اصلا آن را نشنیده )) (یسمع آیات الله تتلی علیه ثم یصر مستکبرا کان لم یسمعها).**(یسمع آیات الله) ممکن است (جمله مستانفه) باشد و یا (وصف) دیگری برای (کل)***
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 237@@@
و به این ترتیب آلودگی به گناه و دروغ، و همچنین کبر و خودبینی سبب می شود که اینهمه آیات را نشنیده گیرد و خود را به کرگوشی زند، همانگونه که در آیه 7 سوره لقمان نیز آمده است : و اذا تتلی علیه آیاتنا ولی مستکبرا کان لم یسمعها کان فی اذنیه وقرا: ((هنگامی که آیات ما بر او خوانده می شود مستکبرانه روی برمی گرداند، گوئی آن را نشنیده، گوئی اصلا گوشهایش سنگین است )).
و در پایان آیه آنها را شدیدا به کیفر سختی تهدید کرده، می گوید: ((چنین کسی را به عذاب دردناک بشارت ده ))! (فبشره بعذاب الیم ).
همانگونه که او دل پیامبر و مؤمنان را بدرد آورده ما نیز او را به عذاب دردناکی مبتلا می سازیم، چرا که عذاب قیامت تجسمی است از اعمال امروز انسانها!
گر چه بعضی از مفسران شاءن نزولی برای این آیه و آیه بعد ذکر کرده و آن را اشاره به ((ابوجهل )) و یا ((نظر بن حارث )) می دانند که داستانها و افسانه هائی از عجم جمع آوری کرده بودند تا مردم را سرگرم سازند، و از آئین حق بازدارند، ولی پیداست که نه تنها مخصوص آنها نیست بلکه اختصاص به مشرکان عرب نیز ندارد، همه مجرمان دروغگوی مستکبر را در هر عصر و زمان شامل می شود همانها که آیات الهی و پیام پیامبران و سخنان پیشوایان بزرگ را نشنیده می گیرند، چرا که با شهوات و خواسته های انحرافی آنها هماهنگ نیست، و افکار شیطانی آنها را تاءیید نمی کند، و با عادات غلط و تقلیدهای کورکورانه آنها موافق نیست، آری همه اینها را نیز به عذاب دردناک بشارت ده .
با اینکه ((عذاب )) تناسبی با ((بشارت )) ندارد این تعبیر به عنوان سخریه و تحقیر این گروه ذکر شده است .
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 238@@@
سپس می افزاید: ((و هرگاه این مستکبر لجوج چیزی از آیات ما را بداند و از آن آگاه شود آن را به باد استهزا می گیرد)) (و اذا علم من آیاتنا شیئا اتخذها هزوا).**توجه داشته باشید ضمیر (اتخذها) به (شیئا) بر نمی گردد بلکه به (آیاتنا) باز می گردد***
در حقیقت این جاهلان خودخواه دارای دو حالتند: حالت اول اینکه غالبا آیات الهی را می شنوند و نادیده می گیرند و با بی اعتنائی می گذرند گوئی اصلا نشنیده اند، حالت دوم اینکه اگر بشنوند و بخواهند به آن اعتنا کنند و عکس العملی نشان دهند کاری جز استهزا و مسخره کردن ندارند، و همه آنها در این دو برنامه مشترکند، گاه آن و گاه این (بنابراین هیچگونه تضادی در میان این آیه و آیه قبل وجود ندارد)
جالب اینکه نخست می گوید: ((اگر چیزی از آیات ما را بداند)). ولی بعدا نمی گوید آنچه را دانسته استهزا می کند بلکه می گوید همه آیات ما را (چه آنها را که دانسته و چه آنها را که ندانسته ) به استهزا و سخریه می گیرد!.
و این نهایت جهل و بیخبری است که انسان چیزی را انکار یا مسخره کند که اصلا نفهمیده است، و این بهترین دلیل لجاج و عناد آنها است .
و در پایان آیه مجازات این گروه را چنین بیان می کند: ((برای آنها عذاب خوار کننده ای است )) (اولئک لهم عذاب مهین ).
چرا چنین نباشد در حالی که آنها می خواستند با استهزاء آیات الهی مقام و شخصیتی برای خود کسب کنند، اما خداوند به کیفر این کار آنها را پست و موهون و بی مقدار می کند، و آنها را به طرزی خوار کننده و خفت آور در عذاب قیامت گرفتار می سازد، آنها را به صورت بر زمین می کشند و با غل و زنجیر، همراه با ملامت و سرزنش فرشتگان عذاب، به دوزخ می برند.
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 239@@@
و از اینجا روشن می شود که چرا در آیه گذشته عذاب به ((الیم )) توصیف شده و در اینجا به ((مهین )) و در آیه آینده به ((عظیم )) در حقیقت هر یک متناسب است با کیفیت گناه آنها!
آیه بعد این ((عذاب مهین )) را چنین شرح می دهد: پشت سر آنها دوزخ است (من ورائهم جهنم ).
تعبیر به پشت سر، با اینکه دوزخ جلو آنها قرار دارد، و در آینده به آن می رسند، ممکن است از این نظر باشد که آنها اقبال به دنیا کرده، و آخرت و عذاب الهی را نادیده گرفته و پشت سر انداخته اند، و این تعبیر معمول است که انسان به هر چیزی بی اعتنائی کند می گویند: آن را پشت سر انداخته، قرآن مجید می گوید: ان هؤلاء یحبون العاجلة و یذرون ورائهم یوما ثقیلا: ((آنها زندگی عاجل دنیا را دوست می دارند و آن روز سنگین قیامت را پشت سر می اندازند)) (دهر 27)
جمعی از مفسران نیز گفته اند کلمه ((وراء)) از ماده ((موارات )). هر چیزی است که از انسان پوشیده باشد، هم به پشت سر گفته می شود و هم به پیش رو آنجا که دور باشد و پنهان، و به این ترتیب کلمه ((وراء)) مفهوم جامعی دارد که به دو مصداق متضاد اطلاق می شود.**بعضی نیز گفته اند که (وراء) اگر به فاعل اضافه شود به معنی پشت سر و اگر به مفعول اضافه شود به معنی پیش رواست (روح البیان جلد 8 صفحه 439) ولی دلیلی برای این مطلب در دست نیست***
این تفسیر نیز بعید به نظر نمی رسد که بگوئیم : تعبیر به ((وراء)) اشاره به مساءله علت و معلول است، فی المثل می گوئیم : اگر فلان غذای ناباب را بخوری پشت سر آن بیماری است، یعنی خوردن غذا علت آن بیماری می باشد، در اینجا نیز اعمال آنها عامل و سبب عذاب مهین دوزخ است .
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 240@@@
و به هر حال در دنبال آیه می افزاید: اگر آنها گمان می کنند اموال سرشار، و بتها و خدایان ساختگی شان، گرهی از کار آنها می گشاید سخت در اشتباهند، چرا که ((هرگز آنچه را به دست آوردند آنها را از عذاب الهی نجات نمی بخشد و نه اولیائی را که برای خود ساختند و برگزیدند)) (و لایغنی عنهم ما کسبوا شیئا و لا ما اتخذوا من دون الله اولیاء).
و چون هیچ راه فرار و نجاتی نیست باید در آتش قهر و غضب الهی بمانند ((و برای آنها عذاب عظیمی است )) (و لهم عذاب عظیم ).
آنها آیات الهی را کوچک شمردند خداوند عذاب آنها را بزرگ می کند، آنها بزرگی فروختند خدا نیز عذاب عظیم به آنها می دهد!.
این عذاب از هر نظر عظمت دارد هم جاودانی است هم شدید است هم تواءم با تحقیر می باشد، و هم تا اعماق استخوان و جان گنهکاران نفوذ می کند، آری گناه عظیم در برابر خداوند عظیم کیفرش عذاب عظیم است .
@@تفسیر نمونه جلد 21 صفحه 241@@@