از آنجا که در آیات سابق سخن از اذن ورود در اوقات معین یا به طور مطلق به هنگام داخل شدن در منزل اختصاصی پدر و مادر بود، آیه مورد بحث در واقع استثنائی بر این حکم است که گروهی می توانند در شرائط معینی بدون اجازه وارد منزل خویشاوندان و مانند آن شوند و حتی بدون استیذان غذا بخورند.
نخست می فرماید: ((بر نابینا و افراد شل و بیمار گناهی نیست که با شما هم غذا شود)) (لیس علی الاعمی حرج و لا علی الاعرج حرج و لا علی المریض حرج ).
چرا که طبق صریح بعضی از روایات، اهل مدینه پیش از آنکه اسلام را پذیرا شوند افراد نابینا و شل و بیمار را از حضور بر سر سفره غذا منع می کردند و با آنها هم غذا نمی شدند و از این کار نفرت داشتند.
و به عکس بعد از ظهور اسلام گروهی غذای این گونه افراد را جدا می دادند نه به این علت که از هم غذا شدن با آنها تنفر داشتند، بلکه به این دلیل که شاید اعمی، غذای خوب را نبیند و آنها ببینند و بخورند و این بر خلاف اخلاق است، و همچنین در مورد افراد لنگ و بیمار که ممکن است در غذا خوردن عقب بمانند و افراد سالم پیشی بگیرند.
به هر دلیل که بود با آنها هم غذا نمی شدند، و روی همین جهت افراد اعمی
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 550@@@
و لنگ و بیمار نیز خود را کنار می کشیدند، چرا که ممکن بود مایه ناراحتی دیگران شوند و این عمل را برای خود گناه می دانستند.
این موضوع را از پیامبر خدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) که سؤال کردند آیه فوق نازل شد و گفت : هیچ مانعی ندارد که آنها با شما هم غذا شوند.**(تفسیر درالمنثور) و همخچنین (تفسیر نور الثقلین) ذیل آیه مورد بحث _ گروه دیگری از مفسران نیز این روایت را در تفسیر خود آورده اند مانند (طبرسی) در (مجمع البیان) و مرحوم (فیض) در تفسیر (صافی) و (فخر رازی) در (تفسیر کبیر) و (شیخ طوسی) در (تبیان).***
البته در تفسیر این جمله مفسران تفسیرهای دیگری نیز ذکر کرده اند از جمله اینکه آیه ناظر به استثنای این سه گروه از حکم جهاد است .
و یا اینکه منظور این است که شما مجازید این گونه افراد ناتوان را با خود به خانه های یازده گانه ای که در ذیل آیه به آن اشاره شده ببرید و آنها نیز از غذای آنها بخورند.
ولی این دو تفسیر بسیار بعید به نظر می رسد و با ظاهر آیه سازگار نیست (دقت کنید).
سپس قرآن مجید اضافه می کند: ((بر خود شما نیز گناهی نیست که از این خانه ها بدون گرفتن اجازه غذا بخورید: خانه های خودتان )) (منظور فرزندان یا همسران است که از آن تعبیر به خانه خود شده است ) (و لا علی انفسکم ان تاکلوا من بیوتکم ).
((یا خانه های پدرانتان )) (او بیوت آبائکم ).
((یا خانه های مادرانتان )) (او بیوت امهاتکم ).
((یا خانه های برادرانتان )) (او بیوت اخوانکم ).
((یا خانه های خواهرانتان )) (او بیوت اخواتکم ).
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 551@@@
((یا خانه های عموهایتان )) (او بیوت اعمامکم ).
((یا خانه های عمه هایتان )) (او بیوت عماتکم ).
((یا خانه های دائیهایتان )) (او بیوت اخوالکم ).
((یا خانه های خاله هایتان )) (او بیوت خالاتکم ).
((یا خانه ای که کلیدش در اختیار شما است )) (او ما ملکتم مفاتحه ).
((یا خانه های دوستانتان )) (او صدیقکم ).
البته این حکم شرائط و توضیحاتی دارد که بعد از پایان تفسیر آیه خواهد آمد.
سپس ادامه می دهد: ((بر شما گناهی نیست که به طور دستجمعی یا جداگانه غذا بخورید)) (لیس علیکم جناح ان تاکلوا جمیعا او اشتاتا).
گویا جمعی از مسلمانان در آغاز اسلام از غذا خوردن تنهائی، ابا داشتند و اگر کسی را برای هم غذا شدن نمی یافتند مدتی گرسنه می ماندند، قرآن به آنها تعلیم می دهد که غذا خوردن به صورت جمعی و فردی هر دو مجاز است .**تفسیر تبیان ذیل آیه مورد بحث.***
بعضی نیز گفته اند که گروهی از عرب مقید بودند که غذای مهمان را به عنوان احترام جداگانه ببرند و خود با او هم غذا نشوند (مبادا شرمنده یا مقید گردد) آیه این قیدها را از آنها برداشت و تعلیم داد که این یک سنت ستوده نیست .**همان***
بعضی دیگر گفته اند که : جمعی مقید بودند که اغنیاء با فقیران غذا نخورند، و فاصله طبقاتی را حتی بر سر سفره حفظ کنند، قرآن این سنت غلط و ظالمانه را با عبارت فوق نفی کرد.**همان***
مانعی ندارد که آیه ناظر به همه این امور باشد.
سپس به یک دستور اخلاقی دیگر اشاره کرده می گوید:
((هنگامی که وارد خانه ای شدید بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 552@@@
نزد خداوند، سلام و تحیتی پر برکت و پاکیزه )) (و اذا دخلتم بیوتا فسلموا علی انفسکم تحیة من عند الله مبارکة طیبة ).
و سر انجام با این جمله آیه را پایان می دهد: ((این گونه خداوند آیات خویش را برای شما تبیین می کند، شاید اندیشه و تفکر کنید)) (کذلک یبین الله لکم الایات لعلکم تعقلون ).
در اینکه منظور از این ((بیوت )) (خانه ها) چه خانه هائی است ؟ بعضی از مفسران آن را اشاره به خانه های یازده گانه فوق می دانند.
و بعضی دیگر آن را مخصوص مساجد دانسته اند.
ولی پیدا است که آیه مطلق است و همه خانه ها را شامل می شود، اعم از خانه های یازده گانه ای که انسان برای صرف طعام وارد آن می شود، و یا غیر آن از خانه های دوستان و خویشاوندان یا غیر آنها، زیرا هیچ دلیلی بر تقیید مفهوم وسیع آیه نیست .
و اما اینکه منظور از سلام کردن بر خویشتن چیست ؟ باز در اینجا چند تفسیر دیده می شود:
بعضی آن را به معنی سلام کردن بعضی بر بعضی دیگر دانسته اند، همانگونه که در داستان بنی اسرائیل (سوره بقره آیه 54) خواندیم فاقتلوا انفسکم : ((بعضی از شما، بعضی دیگر را به عنوان مجازات باید بقتل برسانند)).
بعضی از مفسران آن را به معنی سلام کردن بر همسر و فرزندان و خانواده دانسته اند، چرا که آنها به منزله خود انسانند، و لذا تعبیر به ((انفس )) شده است، در آیه مباهله (سوره آل عمران آیه 61) نیز این تعبیر دیده می شود، و این نشان می دهد که گاه نزدیکی شدید یک فرد به دیگری سبب می شود که از او تعبیر به ((نفس )) (خود انسان ) کنند، آن گونه که نزدیک بودن علی (علیه السلام ) به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) سبب این تعبیر شد.
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 553@@@
بعضی از مفسران نیز آیه فوق را اشاره به خانه هائی می دانند که شخصی در آن ساکن نیست، انسان به هنگام ورود در آنجا با این عبارت بر خویشتن سلام می کند: السلام علینا من قبل ربنا (درود بر ما از سوی پروردگار ما) - یا - السلام علینا و علی عباد الله الصالحین (درود بر ما و بر بندگان صالح خدا).
ما فکر می کنیم منافاتی در میان این تفسیرها نباشد، به هنگام ورود در هر خانه ای باید سلام کرد، مؤمنان بر یکدیگر، و اهل منزل بر یکدیگر، و اگر هم کسی نباشد، سلام کردن بر خویشتن، چرا که همه اینها در حقیقت باز گشت به سلام بر خویش دارد.
لذا در حدیثی از امام باقر (علیه السلام ) می خوانیم هنگامی که از تفسیر این آیه سؤال کردند در جواب فرمود: هو تسلیم الرجل علی اهل البیت حین یدخل ثم یردون علیه فهو سلامکم علی انفسکم : ((منظور سلام کردن انسان بر اهل خانه است، به هنگامی که وارد خانه می شود، آنها طبعا به او پاسخ می گویند، و سلام را به خود او باز می گردانند و این است سلام شما بر خودتان .**نور الثقلین جلد 3 صفحه 627.***
و باز از همان امام (علیه السلام ) می خوانیم که می فرمود: اذا دخل الرجل منکم بیته فان کان فیه احد یسلم علیه، و ان لم یکن فیه احد فلیقل السلام علینا من عند ربنا یقول الله عز و جل تحیة من عند الله مبارکة طیبة : ((هنگامی که کسی از شما وارد خانه اش می شود اگر در آنجا کسی باشد بر او سلام کند، و اگر کسی نباشد بگوید: سلام بر ما از سوی پروردگار ما، همانگونه که خداوند در قرآن فرموده : تحیة من عند الله مبارکة طیبة .**همان مدرک.***
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 554@@@
نکته ها: