گر چه در این آیات روی سخن به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) است، ولی هدف آیات گذشته
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 305@@@
را که تهدید کفار و مشرکان لجوج به عذابهای الهی است، تعقیب می کند.
نخست می گوید: ((ای پیامبر بگو پروردگارا! اگر بخشی از عذابهائی را که به این گروه سرکش وعده می دهی به من نشان دهی ...)) (قل رب اما ترینی ما یوعدون ).**(اما) در آیه فوق مرکب از (ان شرطیه) و (ماء زائده) است که در اینجا به منظور تأکید آورده شده، و معمولا برای اینکه ان شرطیه بتواند بر سر فعلی درآید که با (نون تأکید) همراه است باید کلمه (ماء) فاصله شود.***
((پروردگارا! مرا در این عذابها با قوم ستمگر همراه مگردان )) (رب فلا تجعلنی فی القوم الظالمین ).
تقاضایم این است که هر گاه عذاب قطعی تو دامان اینها را فرو گیرد بر من منت گذار و مرا از این مهلکه برهان که با ظالمان و ستمگران همراه نباشم .
بدون شک عمل و برنامه پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) چیزی نبود که او را مشمول مجازات الهی کند، و نیز بدون شک در قانون عدل الهی هرگز خشک و تر با هم نمی سوزند و حتی اگر در یک مملکت عظیم یک نفر خداپرست وظیفه شناس باشد و دیگران به جرم اعمالشان گرفتار عذاب شوند خدا آن یکنفر را نجات خواهد داد.
ولی این دعای پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) که به فرمان الهی انجام می گیرید به خاطر این است که اولا به کافران مشرک اخطار کند که مساءله آنقدر جدی است که حتی پیامبر بزرگ اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) باید خود را به خدا بسپارد و نجات را از او بخواهد، ثانیا تعلیمی است برای همه پیروان این پیامبر که هرگز ایمن از عذاب الهی نباشند و خود را در هر حال به او بسپارند.
و اما اینکه منظور از این عذاب، چه عذابی است ؟ بیشتر مفسران معتقدند منظور مجازاتهای دنیوی است که خداوند دامنگیر مشرکان ساخت از جمله شکست
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 306@@@
سخت و ضربات کوبنده ای بود که در جنگ بدر بر آنها وارد آمد.**تفسیر (مجمع البیان) و (المیزان) و (فی ظلال) و (ابوالفتوح رازی) و (روح المعانی) ذیل آیات مورد بحث.***
و با توجه به اینکه سوره مؤمنون مکی است و در آن روز مؤمنان، سخت در فشار بودند این آیات یکنوع دلداری و تسلی خاطر برای آنها بود (نظیر این معنی در سوره یونس آیه 46 نیز آمده است ).
ولی بعضی از مفسران احتمال داده اند که هم عذاب دنیا و هم عذاب آخرت را شامل گردد.**تفسیر کبیر فخر رازی ذیل آیات مورد بحث.***
اما تفسیر اول نزدیکتر به نظر می رسد.
و باز برای تاءکید بیشتر روی این موضوع و نفی هر گونه شک و تردید از دشمنان و دلداری و تسلی خاطر به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) و مؤمنان در آیه بعد اضافه می کند ((ما حتما قادریم که آنچه را از عذاب به آنها وعده می دهیم به تو نشان دهیم )) (و انا علی ان نریک ما نعدهم لقادرون ).
و چنانکه می دانیم این قدرت پروردگار در صحنه های مختلف بعد از آن تاریخ - از جمله در صحنه جنگ بدر - به مرحله فعلیت در آمد و ارتشی که در ظاهر بسیار کوچک و کم قدرت بود به فرمان خدا و به نیروی ایمان بر انبوه دشمنان پیروز شد.
سپس به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) دستور می دهد که با این گروه مدارا کن و ((بدیهای آنها را با عفو و گذشت و نیکی دفع کن، و سخنان نامطلوب آنها را با بهترین منطق پاسخ گو)) (ادفع بالتی هی احسن السیئة ).
در این راه عجله و شتابی نداشته باش و بدان ما به آنچه آنها می گویند
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 307@@@
و توصیف می کنند آگاهتریم )) (نحن اعلم بما یصفون ).
می دانیم حرکات ناشایست و گفتار خشن و انواع اذیت و آزار آنها تو را ناراحت می کند، اما تو وظیفه نداری که در برابر آن خشونتها و زشتگوئیها مقابله به مثل کنی، تو بدی را با نیکی پاسخ ده که این خود یکی از مؤثرترین روشها برای بیدار کردن غافلان و فریبخوردگان است .
ولی در عین حال باز هم خودت را به خدا بسپار ((و بگو پروردگارا! من از وسوسه های شیاطین به تو پناه می برم )) (و قل رب اعوذ بک من همزات الشیاطین ).
نه تنها از وسوسه های اغفال کننده آنها، بلکه ((به تو پناه می برم از اینکه آنها نزد من حاضر شوند)) (و اعوذ بک رب ان یحضرون ).
و در جلسات من حضور یابند که حضورشان نیز اغوا کننده و زیانبار است .
نکته ها: