می دانیم این تعبیر به معنی مقرر و ملزم داشتن است خواه در عالم تکوین و آفرینش باشد و یا در عالم تشریع و احکام و قوانین .
ولی به هر حال نباید توهم کرد که این جمله بوی جبر می دهد، و شیاطین مجبورند پیروان خود را گمراه سازند، و به دار البوار بفرستند، بلکه این نتیجه حتمی برنامه ای است که آنها با میل خود انتخاب کرده اند، مثلا هنگامی که ابلیس رئیس و سر سلسله شیاطین، در برابر فرمان خدا سرپیچی کرد و با میل و اراده خود راه طغیان و حتی اعتراض به ذات پاک خدا را پیش گرفت، چنین کسی جز
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 15@@@
اینکه گمراه و گمراه کننده باشد سرنوشتی نخواهد داشت و همچنین شیطانهای دیگر از انس و جن .
این درست به این می ماند که بگوئیم هر کس معتاد به مواد مخدر شد، بدبختی و سیه روزی در پیشانیش نوشته می شود، آیا این دلیل جبر است ؟**در مورد مرجع ضمیر (علیه) بعضی گفته اند به شیطان باز می گردد و بعضی به پیروان شیطان که از جمله (و من الناس)... استفاده می شود، ولی ظاهر این است که به شیطان باز می گردد، به خصوص اینکه ضمیر نزدیک به آن (ضمیر من تولاه) نیز به شیطان باز می گردد.***
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 16@@@