آیات مختلف قرآن سخن از چهار عبادت در مورد همه موجودات این جهان بزرگ می گوید: تسبیح، حمد، سجده و نماز، در آیه مورد بحث سخن از نماز و ((تسبیح )) بود.
و در آیه 15 سوره رعد سخن از ((سجود)) عمومی است و لله یسجد من فی السماوات و الارض .
و در آیه 44 سوره اسراء سخن از ((تسبیح )) و ((حمد)) تمامی موجودات عالم هستی است و ان من شی ء الا یسبح بحمده .
درباره حقیقت ((حمد)) و ((تسبیح )) عمومی موجودات جهان، و تفسیرهای گوناگونی که در این زمینه گفته شده است در ذیل آیه 44 سوره اسراء مشروحا بحث کرده ایم که فشرده آن را در اینجا می آوریم :
در اینجا دو تفسیر قابل توجه وجود دارد:
1 - تمامی ذرات این عالم اعم از آنچه آن را عاقل می شماریم یا بی جان یا غیر عاقل همه دارای نوعی درک و شعورند، و در عالم خود تسبیح و حمد خدا می گویند، هر چند ما قادر به درک آن نیستیم، شواهدی از آیات قرآن نیز برای
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 498@@@
این تفسیر اقامه شده است .
2 - منظور از تسبیح و حمد همان چیزی است که ما آن را ((زبان حال )) می نامیم، یعنی مجموعه نظام جهان هستی و اسرار شگفت انگیزی که در هر یک از موجودات این عالم نهفته است، با زبان بیزبانی، با صراحت و به طور آشکار از قدرت و عظمت خالق خود، و علم و حکمت بی انتهای او سخن می گویند، چرا که هر موجود بدیع و هر اثر شگفت انگیزی، حتی یک تابلو نفیس نقاشی یا یک قطعه شعر زیبا و نغز، حمد و تسبیح ابداع کننده خود می گوید، یعنی از یکسو صفات بر جسته او را بیان می دارد (حمد) و از سوی دیگر عیب و نقص را از او نفی می کند (تسبیح ) تا چه رسد به این جهان با عظمت و آنهمه عجائب و شگفتی های بی پایانش .
(برای شرح بیشتر به جلد 12 تفسیر نمونه صفحه 133 به بعد مراجعه فرمائید).
البته اگر جمله ((یسبح له من فی السماوات و الارض )) به معنی تسبیح گفتن کسانی که در آسمانها و زمین هستند بگیریم و ظاهر کلمه ((من )) را در ذوی - العقول حفظ کنیم، ((تسبیح )) در اینجا به معنی اول خواهد بود که یک تسبیح آگاهانه و اختیاری است ولی لازمه این سخن آن است که برای پرندگان نیز چنین شعوری قائل باشیم زیرا پرندگان در آیه فوق در کنار ((من فی السماوات )) قرار گرفته اند، البته این موضوع عجیب نیست، زیرا در بعضی دیگر از آیات قرآن چنین درکی برای بعضی از پرندگان آمده است (به تفسیری که در ذیل آیه 38 سوره انعام جلد 5 صفحه 221 آوردیم مراجعه فرمائید).