در این سوره که این آخرین سوره قرآن مجید است روی سخن را به شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) به عنوان سرمشق و مقتدا و پیشوای مردم کرده، می فرماید :
((بگو پناه میبرم به پروردگار مردم)) (قل اعوذ برب الناس) .
((به مالک و حاکم مردم)) (ملک الناس) .
((به خدا و معبود مردم)) (اله الناس) .
قابل توجه اینکه در اینجا روی سه وصف از اوصاف بزرگ خداوند (ربوبیت و مالکیت و الوهیت) تکیه شده است که همه آنها ارتباط مستقیمی به تربیت انسان، و نجات او از چنگال وسوسه گران دارد .
البته منظور از پناه بردن به خدا این نیست که انسان تنها با زبان این جمله را بگوید، بلکه باید با فکر و عقیده و عمل نیز خود را در پناه خدا قرار دهد، از راه های شیطانی، برنامه های شیطانی، افکار و تبلیغات شیطانی، مجالس و محافل شیطانی، خود را کنار کشد، و در مسیر افکار و تبلیغات رحمانی جای دهد، و گرنه انسانی که خود را در معرض طوفان آن وسوسه ها عملا قرار داده، تنها با خواندن این سوره و گفتن این الفاظ بجائی نمی رسد .
با گفتن ((رب الناس)) اعتراف به ربوبیت پروردگار می کند، و خود را تحت تربیت او قرار می دهد .
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 472@@@
با گفتن ((ملک الناس)) خود را ملک او می داند، و بنده سر بر فرمانش می شود .
و با گفتن ((اله الناس)) در طریق عبودیت او گام می نهد، و از عبادت غیر او پرهیز می کند، بدون شک کسی که به این صفات سه گانه مؤمن باشد، و خود را با هر سه هماهنگ سازد از شر وسوسه گران در امان خواهد بود .
در حقیقت این اوصاف سه گانه سه درس مهم تربیتی، سه برنامه پیشگیری، و سه وسیله نجات از شر وسوسه گران است و انسان را در مقابل آنها بیمه می کند .
لذا در آیه بعد می افزاید : از شر وسواس خناس (من شر الوسواس الخناس) .
همان کسی که در سینه های انسانها وسوسه می کند (الذی یوسوس فی صدور الناس) .
((وسوسه گرانی از جن یا از انسان)) (من الجنة و الناس) .
واژه ((وسواس)) به گفته ((راغب)) در ((مفردات)) در اصل صدای آهسته ای است که از به هم خوردن زینت آلات برمی خیزد ! سپس به هر صدای آهسته گفته شده، و بعد از آن به خطورات و افکار بد و نامطلوبی که در دل و جان انسان پیدا می شود، و شبیه صدای آهستهای است که در گوش فرو می خوانند اطلاق گردید .
((وسواس)) معنی مصدری دارد، ولی گاهی به معنی فاعل (وسوسه گر) نیز می آید، و در آیه مورد بحث به همین معنی است .
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 473@@@
((خناس)) صیغه مبالغه از ماده ((خنوس)) (بر وزن خسوف) به معنی جمع شدن و عقب رفتن است، این به خاطر آن است که شیاطین هنگامی که نام خدا برده می شود عقب نشینی می کنند، و از آنجا که این امر غالبا با پنهان شدن تواءم است این واژه به معنی ((اختفاء)) نیز آمده است .
بنابر این مفهوم آیات چنین است : بگو من از شر وسوسه گر شیطان صفتی که از نام خدا می گریزد و پنهان می گردد به خدا پناه می برم .
اصولا شیاطین برنامه های خود را با مخفی کاری می آمی زند، و گاه چنان در گوش جان انسان می دمند که انسان باور می کند فکر، فکر خود او است، و از درون جانش جوشیده، و همین باعث اغوا و گمراهی او می شود ! کار شیطان تزیین است و مخفی کردن باطل در لعابی از حق، و دروغ در پوسته ای از راست، و گناه در لباس عبادت، و گمراهی در پوشش هدایت .
خلاصه هم خودشان مخفی هستند، و هم برنامه هایشان پنهان است، و این هشداری است به همه رهروان راه حق که منتظر نباشند شیاطین را در چهره و قیافه اصلی ببینند، یا برنامه هایشان را در شکل انحرافی مشاهده کنند، هرگز چنین نیست، آنها وسواس خناسند، و کارشان حقه و دروغ و نیرنگ و ریا کاری و ظاهرسازی و مخفی کردن حق .
اگر آنها در ((چهره اصلی)) ظاهر شوند، اگر آنها ((باطل)) را با ((حق)) نیامیزند، و اگر آنها ((صریح و صاف)) سخن بگویند به گفته علی (علیه السلام) لم یخف علی المرتادین : ((مطلب بر پویندگان راه خدا مخفی نمی شود !
آنها همیشه قسمتی از ((این)) می گیرند، و قسمتی از ((آن))، و به هم آمیزند تا بر مردم مسلط شوند چنانکه امیر مؤمنان (علیه السلام) در ادامه همین سخن می فرماید : فهنالک یستولی الشیطان علی اولیائه**(نهج البلاغه) خطبه 50***
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 474@@@
تعبیر ((الذی یوسوس فی صدور الناس)) و انتخاب لفظ وسوسه و لفظ صدور (سینه ها) نیز تاءکیدی بر این معنی است .
اینها همه از یکسو، از سوی دیگر جمله ((من الجنة و الناس)) هشدار می دهد که ((وسواسان خناس)) تنها در میان یک گروه و یک جماعت، و در یک قشر و یک لباس نیستند، در میان جن و انس پراکنده اند و در هر لباس و هر جماعتی یافت می شوند، باید مراقب همه آنها بود و باید از شر همه آنها به خدا پناه برد .
دوستان ناباب، همنشین های منحرف، پیشوایان گمراه و ظالم، کارگزاران جباران و طاغوتیان، نویسندگان و گویندگان فاسد، مکتبهای الحادی و التقاطی ظاهر فریب، وسائل ارتباط جمعی وسوسه گر، همه اینها و غیر اینها در مفهوم گسترده ((وسواس خناس)) واردند که انسان باید از شر آنها به خدا پناه برد .
نکته ها :