در تعقیب آیات گذشته که سخن از غرور و غفلت انسانهای طغیانگر می گفت در آیات مورد بحث بخشی از مهمترین نعمتهای مادی و معنوی الهی را بر این انسان می شمرد، تا از یکسو غرور و غفلت او را بشکند، و از سوی دیگر وادار به تفکر در خالق این نعمتها کند، و با تحریک حس شکرگزاری در درون جانش او را به سوی معرفت خالق سوق دهد .
نخست می فرماید : آیا ما برای این انسان دو چشم قرار ندادیم ؟ ! (ا لم نجعل له عینین) .
و یک زبان و دو لب ؟ ! (و لسانا و شفتین)
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 16@@@
((و او را به خیر و شرش آگاه کردیم، و هدایت نمودیم (و هدیناه النجدین) .
به این ترتیب در این چند جمله کوتاه به سه نعمت مهم مادی و یک نعمت بزرگ معنوی که همه از عظیمترین نعمتهای الهی است اشاره نموده است : نعمت چشمها، و زبان، و لبها، از یکسو، و نعمت هدایت و معرفت خیر و شر از سوی دیگر .
(توجه داشته باشید ((نجد)) در اصل به معنی مکان مرتفع است در مقابل ((تهامه)) که به سرزمینهای پست گفته می شود، یا به تعبیر دیگر بلند بوم و ((پست بوم)) است، و در اینجا کنایه از خیر و شر و مسیر سعادت و شقاوت است) .**این تفسیر در حدیثی از امیر مومنان علی (ع) نقل شده (مجمع البیان ذیل آیات مورد بحث) و این بعضی آن را به دو پستان مادر که بر آمدگی سینه ها است! تفسیر کرده اند بسیار بعید است ضمنا تعبیر به (نجد) در مورد خیر به خاطر عظمت آن است و در مورد شر از باب تغلیت است***
در اهمیت نعمتهای فوق همین بس که :
((چشم)) مهمترین وسیله ارتباط انسان با جهان خارج است، شگفتیهای چشم به اندازهای است که به راستی انسان را به خضوع در مقابل خالق آن وا - می دارد، طبقات هفتگانه چشم که به نامهای صلبیه (قرنیه) مشیمیه، عنبیه، جلدیه، زلالیه، زجاجیه، و شبکیه نامیده شده، هر کدام ساختمان عجیب و ظریف و شگفت انگیزی دارد که قوانین فیزیکی و شیمیائی مربوط به نور و آئنه ها به دقیقترین وجهی در آنها رعایت شده به طوری که پیشرفته ترین دوربینهای دقیق عکاسی در برابر آن موجود ارزشی است، و به راستی اگر در تمام دنیا جز انسان، و در تمام وجود انسان جز چشم، چیز دیگری نبود، مطالعه شگفتیهایش برای شناخت علم و قدرت عظیم پروردگار کافی بود .
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 17@@@
و اما ((زبان)) مهمترین وسیله ارتباط انسان با انسانهای دیگر و نقل و مبادله اطلاعات و معلومات از قومی به قوم دیگر، و از نسلی به نسل دیگر است، و اگر این وسیله ارتباطی نبود هرگز انسان نمی توانست تا این حد در علم و دانش و تمدن مادی و مسائل معنوی ترقی کند .
و اما ((لبها)) اولا نقش مؤثری در تکلم دارند، چرا که بسیاری از مقاطع حروف به وسیله لبها ادا می شود، و از این گذشته لبها کمک زیادی به جویدن غذا، و حفظ رطوبت دهان، و نوشیدن آب می کند و اگر نبودند مساءله خوردن و آشامیدن انسان، و حتی منظره چهره او بر اثر جریان آب دهان به بیرون، و عدم قدرت بر اداء بسیاری از حروف وضع اسف انگیزی داشت .
و از آنجا که درک حقایق در درجه اول با چشم و زبان است .
و به دنبال اینها به مساءله وجود ((عقل)) و هدایت عقلانی، و فطری اشاره می کند، و حتی تعبیر آیه، هدایت تشریعی که به وسیله انبیاء و اولیاء انجام می گیرد شامل می شود .
آری او هم دیده بینا و آفتاب را در اختیار انسان گذارده، و هم راه و چاه را به او نشان داده، تا آدمی نگاه کند پیش پای خویش . اما با این همه چراغ فروزان که فرا راه او قرار داده است اگر از بیراهه می رود باید گفت بگذار تا بیفتد و بیند سزای خویش !
جمله ((و هدیناه النجدین)) ما او را از راه خیر و شر آگاه کردیم علاوه بر اینکه مساءله اختیار و آزادی اراده انسان را بیان می کند، با توجه به اینکه نجد مکان مرتفع است اشاره به این است که پیمودن راه خیر خالی از مشکلات و زحمت و رنج نیست، همانگونه که بالا رفتن از زمینهای مرتفع مشکلاتی دارد، حتی پیمودن راه شر نیز مشکلاتی دارد، چه بهتر که انسان با سعی و تلاشش راه خیر را برگزیند .
@@تفسیر نمونه جلد 27 صفحه 18@@@
ما در عین حال انتخاب راه با خود انسان است، او است که می تواند چشم و زبان را در مسیر حلال یا حرام به گردش درآورد، و از دو جاده خیر و شر هر کدام را بخواهد برگزیند .
و لذا در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) می خوانیم : خداوند متعال به فرزندان آدم می گوید : یا بن آدم ! ان نازعک لسانک فیما حرمت علیک فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق، و ان نازعک بصرک الی بعض ما حرمت علیک فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق . . . :
ای فرزند آدم ! اگر زبانت خواست تو را وادار به حرام کند من دو لب را برای جلوگیری از آن در اختیار تو قرار داده ام، لب را فروبند، و اگر چشمت بخواهد تو را به سوی حرام ببرد من پلکها را در اختیار تو قرار داده ام، آنها را فرو بند ! . . . .**(نورالثقلین) جلد 5 صفحه 581***
و به این ترتیب خداوند وسائل کنترل این نعمتهای بزرگ نیز در اختیار بشر قرار داده و این یکی دیگر از الطاف بزرگ او است .
جالب اینکه آیات فوق در مورد زبان اشاره به لبها شده، اما در مورد چشمها اشاره به پلکها نشده است، و این ظاهرا به دو علت است یکی اینکه نقش لبها برای سخن گفتن و غذا خوردن و سایر جهات به مراتب بیش از پلکها در مورد چشم است، و دیگر اینکه کنترل زبان از کنترل چشم به مراتب مهمتر و سرنوشت سازتر است .