1 - دورة شور انقلابی در اواسط قرن بیستم در كشورهای اسلامی مثل الجزایر و پاكستان و مصر، دورة عبرت آموزی برای امروز ما است.
2 - تعبیر قرآنی فرهنگ Movingعبارت است از «تَقَلُّبِ فِی‌الْبِلاد» یعنی؛ گشت و گذر از شهرها، خداوند در آیه 196 و 197 سوره آل‌عمران به پیامبرش می‌فرماید: «لاَ یَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذِینَ كَفَرُواْ فِی الْبِلاَدِ * مَتَاعٌ قَلِیلٌ ثُمَّ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ» حركت‌ها و رفت و آمدهای كافران در شهرها تو را جذب ننماید* این یك بهره و تفریح اندكی است كه جهنم را به همراه دارد و جایگاه بدی است.
3 - ایان‌بار‌بور استاد فیزیك و مسؤل كرسی دین‌شناسی دانشگاه سوربُن فرانسه در كتاب مشهور خود به نام «علم و دین» در بحث روش‌های علم تحت عنوان «تجربه و تعبیر در علم» ص170 به بعد، بدون آن‌كه معتقد به توهمی‌بودنِ هستی‌شناسی غرب باشد، بحث مفصلی را در رابطه با نقش ذهن دانشمندان در نظریات علمی به میان می‌كشد. در بحث «تأثیر مشاهده‌گر بر داده‌ها» ص213 روشن می‌نماید كه هرگز نباید انتظار داشت نظریه‌های علمی حكایت نعل بالنعل واقعیت باشند، این تصور، یك تصور قرن هجدهمی است، در حالی‌كه در قرن بیستم بحث بر سر نقش تعبیرات ذهنی دانشمندان در تفسیر واقعیات است.
4 - سوره نساء، آیه 119.
5 - سوره نساء، آیه 120.
6 - سوره نساء، آیه 120.
7 - برای بررسی نقش شیطان و حكمت وجود آن در عالَم، به سلسله مباحث «هدف حیات زمینی، جنگ بین شیطان و ملك» رجوع فرمایید.
8 - سوره نور، آیه 39.
9 - می‌توان تاریخ غرب را به سه دوره «باستان»، «قرون وسطی» و «مدرن» تقسیم كرد و دوره مدرن كه مورد بحث است از فرانسیس‌بیكن شروع شد و امثال «فیچینو» و «میراندولا» و تا حدودی «كوزایی» را می‌توان از كسانی دانست كه نظر به مدرنیته داشتند، ولی فرانسیس‌بیكن تئوری‌ساز مدرنیته است و رنه‌دكارت تئوری‌های بیكن را به صورت تفكر فلسفه تدوین نمود و پیرو مباحث معرفت‌شناسیِ بیكن و دكارت، اندیشه‌های سیاسی ماكیاول و هابرْ شكل می‌گیرد و سكولاریسم به عنوان روش حكومت‌مداری حضور همه جانبه می‌یابد.
10 - فرانسیس‌بیكن مدینه فاضله‌اش را در كتابی تحت عنوان «اتلانتیس نو» توصیف می‌كند، مدینه‌ای كه از نظر بیكن سراسر علمی است. در آن‌جا می‌گوید: «راز بهروزی انسان در شناخت و تغییر طبیعت است»(تاریخ اندیشه اجتماعی ج1 ص411) آتلانتید یا جزیره بیكن، جزیره‌ای است كه در آن سازمانی علمی برای پیشرفت علمی و مجهز به تمام آلات و اسباب تأسیس شده و محصول بررسی‌های این سازمان به صورت دستورالعمل منتشر می‌شود و این دستورالعمل‌های علمی همان دین مردم را تشكیل می‌دهد.
11 - سیر حكمت در اروپا، محمدعلی فروغی، ص116.
12 - اُتوپی به معنی مدینه‌های خیالی و وَهمی است كه هرگز محقق نمی‌شود، ولی انسان‌ها تصور می‌كنند در چند قدمی آن‌هاست.
13 - دكتر رضا داوری، اُتوپی و عصر جدید، ص7 .
14 - دكتر داوری، اتوپی و عصر جدید، ص49. ایشان در مصاحبة خود تحت عنوان «در حاشیة تاریخ» می‌گوید: «امروزه بیش از هر زمانی جهان از وَهم پر شده است. گرچه تصور می‌كنیم ما بر اوهام غلبه كرده‌ایم و در عصر تكنولوژی و علم دیگر وَهم وجود ندارد، اما جهان ما پر از اوهام است.
بازی به خودی خود وَهم است و نتیجة بازی هم در وَهم ما اهمیت دارد وگرنه در حقیقت، نتیجة بازی اهمیت ندارد. یك توپ فوتبال از یك خط پنج سانتی‌متری رد شود یا نشود، در زندگی واقعی و حقیقی مردم چه اثری دارد؟ مظفرالدّین‌شاه این را درك كرده بود. هنگامی كه او را در پاریس برای تماشای فوتبال برده بودند، پس از اتمام بازی پرسیده بود كه این‌ها چند نفر هستند؟ پاسخ داده بودند 22 نفر، گفته بود 21 توپ دیگر بخرید و به آن‌ها بدهید تا همه به دنبال یك توپ ندوند. وی این حرف را خیلی جدّی گفته بود، او درك كرده بود كه این كار، كاری عبث و بیهوده است. حتی اول انقلاب، یكی از همكاران ما معتقد بود كه فوتبال حرام است زیرا كار لغوی است.
اما آیا فوتبال لغو است؟ پس چرا وقتی یك توپ، پنج‌سانتی‌متر از یك خط رد می‌شود 300 میلیون نفر شادی می‌كنند و یا 300 نفر دیگر گریه می‌كنند؟ .... فوتبال زندگی ماست، اگر فوتبال وَهم است – كه وَهم است – پس جهان ما پُر از وَهم است. این نمونة بسیار خوبی است. این كم ضررترین وَهمی است كه در جهان ما وجود دارد، ما چنان به وَهم دلبسته هستیم كه وَهم‌ها را تشخیص نمی‌دهیم. تفكر آینده نباید اوهام را كنار بگذارد، بلكه باید بر آن‌ها غالب شود. تفكر می‌تواند او را از این غفلت‌ها برهاند». نشریة كتاب هفته، شماره 62 شنبه 2 دی‌ماه 1385.
15 - «اتوپی و عصر جدید»، دكتر داوری، ص 60.
16 - «معرفت و معنویت»، دكتر سید حسین نصر، ص208.
17 - سوره حجر، آیه 21.
18 - سوره نحل، آیه 96.
19 - «علم و دین»، ایان باربور، ص358 به بعد.
20 - سوره حجر، آیه 21.
21 - به مباحث تفسیر سوره شعراء جلسات 11 تا 15 رجوع شود.
22 - «تفكر دیگر»، دكتر محمدمددپور، ص59.
23 - «دیدار فَرِهی» و «فتوحات آخرالزمان»، سید احمد فردید.
24 - برای بررسی این موضوع به مباحث «آنگاه كه فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود» رجوع فرمایید.
25 - سوره حجر، آیه 21.
26 - «زندگی در عیش، مردن در خوشی»، نیل‌پستمن، چاپ اول، ص301.
27 - «شوك آینده»، تافلر، فصل هجدهم، آموزش و پرورش در زمان آینده، ص411.
28 - «انسان و طبیعت»، دكتر سید حسین نصر، ص2. به‌طور كلی كتابِ مذكور در امر فوق محتوی نكات ارزشمندی است كه نویسندة این سطور مطالب اخیر را از آن اقتباس نموده است.
29 - آیه 63، سوره فرقان.
30 - «خودآگاهی تاریخی»، دكتر محمد مددپور، پاورقی ص 119 به‌طور خلاصه.
31 - «مقاله آخرین دوران رنج»، شهید آوینی، یادداشتی بر كتاب عبور از خط.
32 - «فصل‌نامه نقد و نظر»، شماره 20-19 ص 107.
33 - سوره فاطر، آیه 15.
34 - سوره روم، آیه 41.
35 - سوره فاطر، آیه15.
36 - سوره روم، آیه 41.
37 - «زندگی در عیش مردن در خوشی»، نیل‌پستمن، ص191.
38 - منظور از اندیشة توحیدی، اندیشه در فرهنگ دینی است، به همان تعبیری كه قرآن در سوره حج آیه 46 می‌فرماید: «لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِها» یعنی؛ قلبی باید برای آن‌ها باشد كه تعقل كند. كه این به اصطلاح فلسفی همان علم حضوری می‌باشد، و لذا برای رسیدن به توحید واقعی اندیشة حضوری نیاز است.
39 - منظور از تمدن اسلامی؛ شرایطی است كه تمام اعضاء و ابزار آن متذكر عهد معنوی و روحانی انسان می‌باشد. كه برای پیگیری این مطلب می‌توانید به مباحث «تمدن‌زایی شیعه» رجوع فرمایید.
1 - چنانچه عزیزان مایل باشند این مسئله را دقیق‌تر دنبال كنند علاوه بر مطالعه كتاب‌های «گزینش تكنولوژی از دریچه بینش توحیدی» و «علل تزلزل تمدن غرب» به نوارهای شماره 36 تا 40 شرح خطبه متقین رجوع فرمایند.
40 - برای تحقیق در مورد فرهنگ «حضوری، حِكمی» كه از طریق ولایت اهل‌البیت(ع) محقق می‌شود، به مباحث «انتظار فرج و آثار آن» و «تأثیر نظر امام عصر(عج) در اصلاح انسان» رجوع فرمایید.
41 - این نكته یكی از اصلی‌ترین مباحث جناب آقای دكتر داوری است كه ایشان برای روشن شدن آن، ده‌ها مقاله و مطلب ارائه داده‌اند، و هنوز كه هنوز است، عزم فهم آن در آن‌هایی كه باید بفهمند پدید نیامده است. به سلسله مجلدات مجله‌نامة فرهنگ به سردبیری آقای دكتر داوری رجوع فرمایید.
42 - سلسله مباحث «آنگاه كه فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود»؛ متذكر این نكته می‌باشد كه چرا بعضاً فعالیت‌های فرهنگی و دینی ما نتیجة مورد نظر را نمی‌دهد.
43 - سوره مائده، آیه3.
44 - عزیزانی كه با طرح «خرد جاودان» در صددند به گوهری كه در همة ادیان الهی جاری است دست یابند لازم است مستحضر باشند این نوع نگاه ممكن است به یك نحوه زندگی باطنیِ فردگرا بسنده كند و نسبت به وضع موجود جهان كه مناسبات بشری را در قبضة روح استكباری خود دارد، بی‌تفاوت باشند در حالی‌كه باید فرهنگ «خرد جاودان» تمام مناسبات جهان بشری اعم از مناسبات سیاسی، تربیتی و اقتصادی را تحت تأثیر خود قرار دهد و این امر با حاكمیت انسانی محقق می‌شود كه نور چشم همة انبیاء و اولیاء یعنی حضرت مهدی (عج) است.
45 - نقل از مقالة «گسیختگی تاریخی و فرهنگی و تقدم سیاست بر فلسفه« دكترداوری، نامه فرهنگ، شماره 52 تابستان 1383.
46 - روزنامه‌ها نوشتند علت رانش زمین در اندونزی در آبان ماه سال 1385 و دفن مردم یك شهرستان در انبوه گِل و لای، حفاری یك شركت گاز بود كه تعادل زمین را در آن منطقه به هم زد.
47 - «فلسفه و بحران غرب»، «مقالة گناه تكنولوژی مدیریت»، دعوت هایدگر به تفكر از لَدِل‌مك‌وُرتر، ترجمة محمدرضاجوزی.
48 - به تاریخ تمدن «ویل‌دورانت»، ج3، ص706 رجوع كنید.
49 - سوره بقره، آیات 38 و 39.
50 - كتاب «دیدار فرهی» جمع‌آوری مرحوم دكترمحمدمددپور برای آشناشدن با تفكرات دكتر فردید كتاب مناسبی است.
51 - هایدگر می‌گوید: «بیایید خود را فریب ندهیم. همة ما از جمله، آنان كه تخصصی فكر می‌كنند، اغلب به اندازة كافی به فقر تفكر دچاریم. همة ما در فكركردن بسیار سهل‌انگاریم. بی‌فكری زائری مرموز و زیرك است كه در جهان امروز در همه‌جا حضور دارد زیرا در این روزگار ما همه‌چیز را به سریع‌ترین و منحط‌ترین وجه تلقی می‌كنیم، فقط برای این‌كه فوراً و آناً فراموشش كنیم»، مقاله گناه تكنولوژی مدیریت از لِدِل مَك وُرتر.