همان گونه که از شان نزول بر می آید و لحن آیه نیز اجمالا به آن گواهی می دهد آیه نخست در صدد پاسخگوئی به پاره ای از سؤالات درباره جهاد و استثناهای آن است .
می فرماید: ((از تو درباره جنگ کردن در ماههای حرام سؤال می کنند)) (یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه ).
سپس می افزاید: ((به آنها بگو جنگ در آن (گناه ) بزرگی است )) (قل قتال فیه کبیر).
و به این ترتیب سنتی را که از زمانهای قدیم و اعصار انبیای پیشین در میان عرب در مورد تحریم پیکار در ماههای حرام (رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم ) وجود داشته با قاطعیت امضا می کند.
سپس می فرماید: چنین نیست که این قانون استثنائی نداشته باشد نباید اجازه داد گروهی فاسد و مفسد زیر چتر این قانون هر ظلم و فساد و گناهی را
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 112@@@
مرتکب شوند درست است که جهاد در ماه حرام مهم است ((ولی جلوگیری از راه خدا و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و خارج کردن و تبعید نمودن ساکنان آن، نزد خداوند از آن مهمتر است )) (و صد عن سبیل الله و کفر به و المسجد الحرام و اخراج اهله منه اکبر عند الله )**بنا به گفته مرحوم (طبرسی) در (مجمع البیان) و (قرطبی) در تفسیر (الجامع) صد مبتداست و (کفر) و (اخراج اهله) عطف بر آن و (اکبر) خبر می باشد***
. سپس می افزاید: ((ایجاد فتنه (و منحرف ساختن مردم از دین خدا) از قتل هم بالاتر است )) (و الفتنة اکبر من القتل ).
چرا که آن، جنایتی است بر جسم انسان و این جنایتی است بر جان و روح و ایمان انسان**درباره معنی (فتنه) مشروحا در ذیل آیه 191 همین سوره بحث کرده ایم*** و بعد چنین ادامه می دهد که مسلمانان نباید تحت تاثیر تبلیغات انحرافی مشرکان قرار گیرند، زیرا ((آنها دائما با شما می جنگند تا اگر بتوانند شما را از دینتان باز گردانند)) (و در واقع به کمترین از این قانع نیستند) (و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردوکم عن دینکم ان استطاعوا).
بنابراین محکم در برابر آنها بایستید، و به وسوسه های آنها در زمینه ماه حرام و غیر آن اعتنا نکنید و بعد به مسلمانان در زمینه بازگشت از دین خدا هشدار جدی داده می گوید: ((هر کس از شما مرتد شود و از دینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک او در دنیا و آخرت بر باد می رود و آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن می مانند)) (و من یرتدد منکم عن دینه فیمت و هو کافر فاولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخرة و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون ).
چه مجازاتی از این سختتر و وحشتناکتر که تمام اعمال نیک انسان نابود شود و نه در دنیا و نه در آخرت به حال او مفید نیفتد و گرفتار عذاب جاویدان الهی نیز بشود.
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 113@@@
روشن است اعمال نیک هم برکات و آثاری در دنیا دارد و هم در آخرت، افراد مرتد از همه این آثار محروم می شوند به علاوه ارتداد سبب می شود که تمام آثار ایمان برچیده شود همسرانشان جدا گردند و اموالشان به ارث به بازماندگان آنان برسد.
در آیه بعد به نقطه مقابل این گروه اشاره کرده و می فرماید: ((کسانی که ایمان آوردند و کسانی که هجرت نمودند و در راه خدا جهاد کردند (و بر ایمان خود استوار ماندند) آنها امید رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است )) (ان الذین آمنوا و الذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله اولئک یرجون رحمة الله و الله غفور رحیم ).
آری این گروه در پرتو این سه کار بزرگ (ایمان و هجرت و جهاد) اگر مرتکب اشتباهاتی نیز بشوند (همانگونه که در شان نزول در داستان عبد الله بن جحش آمده بود) ممکن است مشمول عنایات و مغفرت الهی گردند.**درباره (مرتد فطری و ملی) ذیل آیه 106 سوره نحل بحث کرده ایم و در همین جلد دوم نیز ذیل آیه 89 سوره آل عمران بحثی خواهد آمد.***