با توجه به آنچه در آیه قبل گذشت، که به هنگام انفاق، وسوسه های شیطانی دائر به فقر و جذبه های رحمانی درباره مغفرت و فضل الهی آدمی را به این سو و آن سو میکشد، در آیه مورد بحث سخن از حکمت و معرفت و دانش می گوید، چرا که تنها حکمت است که میتواند بین این دو کشش الهی و شیطانی فرق بگذارد، و انسان را به وادی مغفرت و فضل بکشاند و از وسوسه های گمراه کننده ترس از فقر بره اند.
یا به تعبیر دیگر خداوند به بعضی از افراد بر اثر پاکی و جهاد با نفس، نوعی علم و بینش می دهد که آثار و فوائد اطاعت الهی و از جمله انفاق و نقش حیاتی آن در اجتماع را درک کند و میان آن و وساوس شیطانی فرق بگذارد.
می فرماید: خداوند دانش را به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) می دهد (یؤتی الحکمة من یشاء).
در تفسیر ((حکمت )) معانی زیادی ذکر شده از جمله ((معرفت و شناخت اسرار جهان هستی )) و ((آگاهی از حقایق قرآن )) و ((رسیدن به حق از نظر گفتار و عمل )) و ((معرفت و شناسائی خدا)) و ((آن نور الهی که وسوسه های شیطانی را از الهامات
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 341@@@
الهی جدا می سازد)).
و ظاهر این است حکمت یک معنی وسیعی دارد که تمام این امور، حتی نبوت را که بعضی از معانی آن شمرده اند شامل می شود که آن نوعی از علم و آگاهی است، و در اصل از ماده حکم (بر وزن حرف ) به معنی منع گرفته شده و از آنجا که علم و دانش و تدبیر، انسان را از کارهای خلاف باز می دارد به آن حکمت گفته اند.
بدیهی است منظور از جمله ((من یشاء)) (هر کس را که بخواهد) این نیست که خداوند بدون هیچ علتی حکمت و دانش را به این و آن می دهد، بلکه اراده و مشیت خداوند همه جا آمیخته است، با شایستگیهای افراد، یعنی هر کس را شایسته ببیند از این سرچشمه زلال حیاتبخش سیراب می نماید، سپس می فرماید: و هر کس که به او دانش داده شود خیر فراوانی داده شده است )) (و من یؤت الحکمة فقد اوتی خیرا کثیرا).
و به گفته آن حکیم : هر کس را که عقل دادی چه ندادی و هر کس را که عقل ندادی چه دادی !.
قابل توجه اینکه بخشنده حکمت خدا است در عین حال در این جمله نامی از او به میان نیامده تنها می فرماید: ((به هر کس حکمت داده شود خیر فراوانی داده شده است )).
این تعبیر گویا اشاره به این است که دانش و حکمت ذاتا خوب است از هر جا و از ناحیه هر که باشد تفاوتی در نیکی آن نیست .
قابل توجه این که در این جمله می فرماید: به هر کس دانش و حکمت داده شد خیر و برکت فراوان داده شده است نه ((خیر مطلق )) زیرا خیر و سعادت مطلق تنها در دانش نیست بلکه دانش تنها یکی از عوامل مهم آن است و در پایان آیه می فرماید: ((تنها خردمندان متذکر می شوند)) (و ما یذکر الا اولوا الالباب ).
تذکر به معنی یادآوری و نگاهداری علوم و دانشها در درون روح
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 342@@@
است . و ((الباب )) جمع ((لب )) به معنی ((مغز)) است و از آنجا که مغز هر چیز بهترین و اساسیترین قسمت آن است به ((عقل )) و ((خرد)) ((لب )) گفته می شود.
این جمله می گوید: تنها صاحبان عقل و خرد این حقایق را حفظ می کنند و به یاد می آورند و از آن بهرهمند می شوند اگر چه همه افراد (جز مجانین و دیوانگان ) صاحب عقلاند اما اولوا الالباب به همه آنها گفته نمی شود.
بلکه منظور آنهایی هستند که عقل و خرد خود را به کار میگیرند و در پرتو این چراغ پر فروغ، راه زندگی و سعادت را مییابند.
این بحث را با سخن یکی از دانشمندان اسلامی پایان میدهیم (که احتمالا این سخن را از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) شنیده است ) ((گاه می شود که خداوند اراده عذاب و مجازات مردم روی زمین را می کند، ولی هنگامی که بشنود معلمی به کودکان حکمت می آموزد، به خاطر این عمل، عذاب را از آنها دور می سازد)).**تفسیر قرطبی جلد 2 صفحه 1138***
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 343@@@