در پاسخ آیه گذشته ثمرات انفاق و صفات انفاق کنندگان و اعمالی که ممکن است این کار انسانی و خداپسندانه را آلوده کند و پاداش آن را از بین ببرد بیان شد، در این آیه - که ششمین آیه، در این سلسله است - سخن از چگونگی اموالی است که باید انفاق گردد.
نخست می فرماید: ((ای کسانی که ایمان آوردهاید! از اموال پاکیزهای که (از طریق تجارت ) به دست آوردهاید و از آنچه از زمین برای شما خارج کردهایم (از منابع و معادن زیر زمینی و از کشاورزی و زراعت و باغ ) انفاق کنید)) (یا ایها الذین آمنوا انفقوا من طیبات ما کسبتم و مما اخرجنا لکم من الارض ).
جمله ((ما کسبتم ،)) (آنچه کسب کردهاید) اشاره به درآمدهای تجاری است و جمله ((مما اخرجنا لکم من الارض )) (از آنچه از زمین برای شما خارج ساختهایم ) اشاره به انواع درآمدهای زراعی و کشاورزی و همچنین معادن زیر زمینی است، بنابراین تمام انواع درآمدها را شامل می شود، زیرا سرچشمه تمام اموالی که انسان دارد، زمین و منابع گوناگون آن است حتی صنایع و دامداری و مانند آن، همه از زمین مایه می گیرد.
این تعبیر ضمنا اشارهای به این حقیقت است که ما منابع اینها را در اختیار
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 333@@@
شما گذاشتیم بنابراین نباید از انفاق کردن بخشی از طیبات و پاکیزهها و سرگل آن در راه خدا دریغ کنید.
سپس برای تاکید هر چه بیشتر می افزاید: ((به سراغ قسمتهای ناپاک نروید تا از آن انفاق کنید در حالی که خود شما حاضر نیستید آن را بپذیرید، مگر از روی اغماض و کراهت )) (و لا تیمموا الخبیث منه تنفقون و لستم باخذیه الا ان تغمضوا فیه ).**(تیمم) در اصل به معنی قصد چیزی کردن است در این جا نیز به همان معنی آمده است و تیمم معروف را از این جهت تیمم گفته اند که انسان قصد می کند از خاک پاک زمین استفاده کند چنانکه قرآن می گوید: فتیمموا صعیدا طیبا(نساء/43)***
از آنجا که بعضی از مردم عادت دارند همیشه از اموال بی ارزش و آنچه تقریبا از مصرف افتاده و قابل استفاده خودشان نیست انفاق کنند و اینگونه انفاقها علاوه بر اینکه سود چندانی به حال نیازمندان ندارد، یک نوع اهانت و تحقیر نسبت به آنها است، و موجب تربیت معنوی و پرورش روح انسانی نیز نمی باشد، این جمله صریحا مردم را از این کار نهی می کند و آن را با دلیل لطیفی همراه می سازد، و آن اینکه، شما خودتان حاضر نیستید اینگونه اموال را بپذیرید مگر از روی کراهت و ناچاری چرا درباره برادران مسلمان، و از آن بالاتر خدایی که در راه او انفاق می کنید و همه چیز شما از او است راضی به این کار می شوید.
در حقیقت، آیه به نکته لطیفی اشاره می کند که انفاق در راه خدا، یک طرفش مؤمنان نیازمندند، و طرف دیگر خدا، و با این حال اگر اموال پست و بی ارزش انتخاب شود، از یک سو تحقیری است نسبت به نیازمندان که ممکن است علی رغم تهیدستی مقام بلندی از نظر ایمان و انسانیت داشته باشند و روحشان آزرده شود و از سوی دیگر سوء ادبی است نسبت به مقام شامخ پروردگار.
جمله ((لا تتیمموا)) (قصد نکنید) ممکن است اشاره به این باشد که اگر در
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 334@@@
لابلای اموالی که انفاق می کنید بدون توجه چیز نامرغوبی باشد، مشمول این سخن نیست .
سخن این است که از روی عمد اقدام به چنین کاری نکنید.
تعبیر به ((طیبات )) (پاکیزهها) هم پاکیزگی ظاهری را شامل می شود، و ارزش داشتن برای مصرف، و هم پاکیزگی معنوی، یعنی اموال شبههناک و حرام زیرا افراد با ایمان از پذیرش همه اینها کراهت دارند، و جمله ((الا ان تغمضوا فیه )) شامل همه می شود و این که بعضی از مفسران آن را منحصر به یکی از این دو دانسته اند صحیح به نظر نمیرسد.
نظیر این آیه در سوره آل عمران آیه 92 نیز آمده است آنجا که می فرماید: لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون : ((هرگز به حقیقت نیکوکاری نمیرسید، مگر آنکه از آنچه دوست دارید، انفاق کنید)).
البته این آیه بیشتر روی اثرات معنوی انفاق تکیه می کند.
و در پایان آیه می فرماید: ((بدانید خداوند بی نیاز و شایسته ستایش است )) (و اعلموا ان الله غنی حمید).
یعنی نه تنها نیازی به انفاق شما ندارد، و از هر نظر غنی است، بلکه تمام نعمتها را او در اختیار شما گذارده، و لذا حمید و شایسته ستایش است .
بعضی احتمال داده اند که ((حمید)) در اینجا به معنی اسم فاعل باشد (ستایش کننده ) نه به معنی محمود و ستایش شده، یعنی در عین اینکه از انفاق شما بی نیاز است شما را به خاطر اموال پاکیزهای که انفاق می کنید، مورد ستایش قرار می دهد.
نکته :
شک نیست که انفاق در راه خدا برای تقرب به ذات پاک او است و مردم هنگامی که میخواهند به سلاطین و شخصیتهای بزرگ تقرب جویند، بهترین اموال خود را به عنوان تحفه و هدیه برای آنها میبرند، در حالی که انسانهای ضعیفی
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 335@@@
همچون خودشاناند، چگونه ممکن است انسان به خداوند بزرگی که تمام عالم هستی از اوست، به وسیله اموال بی ارزش و از مصرف افتاده، تقرب جوید، و اینکه می بینیم در زکات واجب و حتی در قربانی نباید از نوع نامرغوب استفاده کرد، نیز در همین راستا است، به هر حال باید این فرهنگ قرآنی در میان همه مسلمین زنده شود که برای انفاق، بهترین را انتخاب نمایند.
@@تفسیر نمونه جلد 2 صفحه 336@@@