تربیت
Tarbiat.Org

جنگ و جهاد در قرآن
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی‏‏

پاورقی

1. مائده (5)، 64.
2. انفال (8)، 57.
3. محمد (47)، 4
4. بقره (2)، 278ـ279.
5. توبه (9)، 107.
6. مائده (5)، 33.
7. لقمان (31)، 15.
8. عنكبوت (29)، 6.
9. همان، 69.
10. بقره (2)، 30.
11. تورات، سفر پیدایش، باب ششم، آیات 5 تا 8.
12. بقره (2)، 30.
13. مفسران درباره این كه فرشتگان چگونه فهمیده بودند انسان جنگ طلب و تبهكار است دیدگاه‌هاى مختلفى ارائه كرده اند. براى آگاهى بیشتر در این باره، علاقه مندان مى‌توانند به كتاب‌هاى تفسیر، ذیل آیه مذكور مراجعه كنند.
14. بقره (2)، 253.
15. رعد (13)، 31.
16. Thesis
17. anti - Thesis
18. synhesis
19. بقره (2)، 251.
20. حج (22)، 40.
21. فصّلت (41)، 17 ـ 18.
22. همان، 15 ـ 16.
23. ر.ك: سبأ (34)، 15 ـ 17.
24. ر.ك: عنكبوت (29)، 14.
25. ر.ك: اعراف (7)، 136.
26. فتح (48)، 4 و 7.
27. توبه (9)، 14 ـ 15.
28. همان، 52.
29. انفال (8)، 17.
30. انعام (6)، 65.
31. اسراء (17)، 4 ـ 8.
32. بقره (2)، 216.
33. انفال (8)، 65.
34. فصلت (41)، 30.
35. بقره (2)، 155 ـ 157.
36. آل عمران (3)، 140 ـ 143.
37. اسراء (17)، 18 ـ 20.
38. آل عمران (3)، 139.
39. انبیا (21)، 18.
40. حج (22)، 38 ـ 40.
41. صافات (37)، 171 ـ 173.
42. مجادله (58)، 21.
43. توبه (9)، 33؛ فتح (48)، 28 و صف (61)، 9.
44. توبه (9)، 33 و صف (61)، 9.
45. فتح (48)، 28.
46. در قرآن كریم به نمونه اى از این گونه سنجش مصالح و مفاسد بر مى‌خوریم؛ آن جا كه با سنجش مصلحت و مفسده هر یك از دو فعل «قماربازى» و «شراب خوارى» در نهایت حكم مى‌كند كه مفسده آن دو از مصلحتشان بیشتر است و بنابراین نباید گِرد آن‌ها گشت: یَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ كَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما (بقره، 219)؛ از تو درباره شراب و قمار مى‌پرسند، (در پاسخشان) بگو كه در آن دو، گناهى بزرگ و سودهایى براى مردم هست و گناه آن دو از نفعشان بزرگ تر است.
در این مقایسه، خداوند اشاره مى‌كند كه هر چند در این دو كار هم مصلحت و هم مفسده وجود دارد، ولى، از آن جا كه مصالح آن ها، در برابر مفاسدشان ناچیز است، از ارتكاب آن‌ها منع كرده است. هم چنین در آیه اى دیگر به پلیدى آن‌ها حكم مى‌كند و مى‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الأَْنْصابُ وَ الأَْزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (مائده / 90)؛ اى اهل ایمان شراب و قمار و بت پرستى و تیرهاى گروبندى، همه این‌ها پلید و از عمل شیطان است. پس، از آن‌ها اجتناب كنید شاید رستگار شوید.
47. humanistic
48. اسراء (17)، 85.
49. مائده (5)، 22.
50. نساء (4)، 93.
51. آل عمران (3)، 146 ـ 148.
52. مائده (5)، 20 ـ 26.
53. عنوان «الارض المقدسة» در آیه شریفه، به فلسطین، طور و سرزمین‌هاى پیرامون آن و سرتاسر شام و شهر اریحا تفسیر شده است .
54. بقره (2)، 246.
55. این پاسخ بنى اسرائیل نشان مى‌دهد كه دشمنان، سرزمین و شهرهاى آنان را تسخیر كرده بودند و فرزندانشان را به اسارت نزد خود نگه داشته و خود بنى اسرائیل را از شهر و دیار و خانمانشان بیرون و آواره دشت و بیابان كرده بودند.
56. بقره(2)، 247.
57. همان، 249.
58. ص (38)، 35.
59. انبیاء (21)، 81 ـ 82.
60. نمل (27)، 17.
61. همان، 30 ـ 31.
62. همان، 37.
63. نساء (4)، 77 ـ 78.
64. بقره (2)، 194.
65. همان، 191.
66. آل عمران (3)، 123.
67. احزاب (33)، 22.
68. توبه (9)، 25.
69. نساء (4)، 76.
70. توبه (9)، 120.
71. بقره (2)، 218.
72. همان، 190.
73. همان، 154.
74. همان، 261.
75. همان، 273.
76. توبه (9)، 36.
77. همان، 123.
78. فرقان (25)، 52.
79. محمد (47)، 4.
80. توبه (9)، 29.
81. توبه (9)، 73 و تحریم (66)، 9.
82. نساء (4)، 88.
83. همان، 89.
84. حجرات (49)، 9.
85. نساء (4)، 75.
86. حج (22)، 38 ـ 40.
87. بقره (2)، 190 ـ 193.
88. انفال (8)، 39.
89. توبه (9)، 33؛ فتح (48)، 28 و صف (61)، 9.
90. بقره (2)، 146. بخش نخست این آیه دقیقاً در آیه 20 سوره انعام نیز آمده است.
91. بقره (2)، 217.
92. همان، 109.
93. نساء (4)، 89.
94. همان، 141.
95. منافقون (63)، 8.
96. جناب استاد در كتاب‌ها و مباحث مختلفى به تبیین این مسأله پرداخته اند؛ براى نمونه، ن.ك: نظریه حقوقى اسلام، جلسه هفتم، و حقوق و سیاست در قرآن، فصل دوم.
97. توبه (9)، 40.
98. همان، 14.
99. همان، 33؛ فتح (48)، 28 و صف (61)، 9.
100. انفال (8)، 39.
101. بقره (2)، 256.
102. بقره (2)، 213.
103. نساء (4)، 74.
104. نساء (4)، 95ـ96.
105. بقره (2)، 286.
106. توبه (9)، 19ـ22.
107. توبه (9)، 86 ـ 89.
108. همان، 111.
109. صف (61)، 4.
110. همان، 10 ـ 12.
111. ر.ك: بحارالانوار، ج 70، باب 53، روایت 38.
112. ر.ك: جامع السعادات، ج 3، ص 89 (فصل: النیة روح الاعمال و الجزاء بحسبها).
113. فتح (48)، 20.
114. همان، 27.
115. صف (61)، 13.
116. مائده (5)، 54.
117. توبه (9)، 24.
118. همان، 38ـ39.
119. محمد (47)، 38.
120. بقره (2)، 195.
121. نساء (4)، 71 ـ 73.

122. همان، 77.
123. همان، 190.
124. توبه (9)، 13.
125. همان، 36.
126. حج (22)، 39ـ40.
127. نساء (4)، 75.
128. بقره (2)، 193.
129. انفال (8) 17.
130. توبه (9)، 14.
131. توبه (9)، 28.
132. حدید (57)، 22 ـ 23.
133. تغابن (64)، 11.
134. آل عمران (3)، 166.
135. توبه (9)، 51.
136. همان، 52.
137. آل عمران (3)، 140.
138. نساء (4)، 104.
139. آل عمران (3)، 145.
140. همان، 154.
141. همان، 156.
142. نساء (4)، 78.
143. توبه (9)، 52.
144. بقره (2)، 154.
145. آل عمران (3)، 169 ـ 171.
146. طه (20)، 74.
147. اعلى (87)، 11 ـ 13.
148. زخرف (43)، 77.
149. عنكبوت (29)، 64.
150. آل عمران (3)، 151.
151. انفال (8)، 12.
152. احزاب (33)، 25 ـ 27.
153. حشر (59)، 2.
154. توبه (9)، 40.
155. همان، 26.
156. فتح (48)، 26.
157. فتح (48)، 18.
158. همان، 4.
159. انفال (8)، 43 ـ 44.
160. احزاب (33)، 9.
161. انفال (8)، 11.
162. احزاب (33)، 9 ـ 11.
163. توبه (9)، 25 ـ 26.
164. همان، 40.
165. آل عمران (3)، 123 ـ 127.
166. انفال (8)، 9 ـ 10.
167. همان، 12.
168. ر.ك: بحارالانوار، ج 82، باب 1؛ روایت 55.
169. قرآن كریم در آیه 77 سوره نساء در این باره مى‌فرماید: أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ كُفُّوا أَیْدِیَكُمْ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ فَلَمّا كُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتالُ إِذا فَرِیقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النّاسَ كَخَشْیَةِ اللّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْیَةً وَ قالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى أَجَل قَرِیب قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلِیلٌ وَ الاْخِرَةُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقى وَ لا تُظْلَمُونَ فَتِیلاً.
170. بقره (2)، 239.
171. انفال (8)، 65.
172. انفال (8)، 66.
173. بقره (2)، 195.
174. انفال (8)، 60.
175. محمد (47)، 38.
176. انفال (8)، 60.
177. همان، 46.
178. نساء (4)، 71.
179. انفال (8)، 58.
180. محمد (47)، 35.
181. توبه (9)، 25.
182. آل عمران (3)، 147.
183. انفال (8)، 45.