اکنون پس از آنکه درباره متعلقات و آثار ایمان و کفر اندیشیدیم و نهایتا، به ایمان دست یافتیم، این سوال مطرح است که آیا در مقام عمل به چه چیزی باید بیندیشیم؟ در پاسخ میگوییم: یک مرحله از اندیشه عملی عبارت است از دقت برای تشخیص کار خوب از کار بد تا آنچه را در این زمینه عقل میفهمد از عقل، و آنچه را نمیفهمد از شرع دریافت کنیم و بدانیم که چه کاری را باید انجام دهیم و کدام را باید ترک کنیم؛ ولی، علاوه بر این، لازم است درباره آثار ایمان و کفر لازم بود- و آثار دنیوی و اخروی کارهای خوب و بد را دقت بررسی کنیم.
قرآن درباره برخی از آثار دنیوی کارها به عنوان نمونه، به انسان آگاهیهایی میدهد که البته، آثار اعمال انسان منحصر در آنها نیست؛ بلکه، ظهور آنها از الطاف الهی است و موجب هشیاری، بیداری و تنبه وی میشود تا خود را از آثار بزرگتر و زیانبارتر برهاند و به آثاری شیرینتر و نتایجی چشمگیرتر نزدیک کند. چنانکه خداوند خود در این زمینه میفرماید:
ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلهم یرجعون(254).
(به خاطر کارهایی که دستهای مردم انجام دادهاند فساد در زمین و دریا ظاهر شد تا خداوند، آثار بعضی از آنچه به عمل آوردهاند به آنان بچشاند، باشد که آنان به مسیر حق و راه درست باز گردند.)
و در آیه دیگر میفرماید:
و ما اصابکم من مصیبة فبما کسبت ایدیکم و یعفوا عن کثیر(255).
(آنچه از مصیبت به شما میرسد به سبب کاری است که دستانتان انجام داده است و خداوند از بسیاری دیگر از آنها میگذرد و آنها را میبخشد.)
و در آیه دیگری میگوید:
و لو ان اهل القری امنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض و لکن کذبوا فاخذناهم بما کانوا یکسبون(256).
(و اگر مردم آبادیها ایمان آورده و تقوا پیشه کرده بودند برکاتی از آسمانها و زمین بر روی ایشان گشوده بودیم و لکن تکذیب کردند پس آنان را به سبب آنچه کرده بودند بر گرفتیم.)
که در این آیه هم از آثار مطلوب کارهای نیک و هم از آثار ناخوشایند کارهای زشت نام برده شده است.
و در آیه دیگری میگوید:
وعدالله الذین امنوا منکم و عملو الصالحات لیستخلفنهم فی الارض(257).
(خداوند کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دهند وعده است که آنان را خلیفه خویش در روی زمین قرار دهد.)
و نیز در آیه دیگر چنین آورده است که:
قال موسی لقومه استعینوا بالله و اصبروا ان الارض لله یورثها من یشاء من عباده و العاقبة للمتقین(258).
(موسی به قوم خود گفت: از خدا کمک بگیرید و صبر داشته باشید که زمین از آن خداوند است و به هر که از بندگانش بخواهد آن را ارث میدهد و سرانجام از آن تقواپیشگان خواهد بود.)
آنچه در آیات فوق آمده آثار تلخ و شیرین رفتارها و کارهای زشت و زیبای ما هستند که در این عالم، ظاهر میشوند و آثاری نیز از کارها و رفتاریهای انسان در جهان آخرت برای وی آشکار میشود که آیات و روایات فراوانی به تبیین آنها پرداختهاند. آنها به ما میگویند: اعمال شایسته ما را به سعادت اخروی میرسانند و داخل در بهشت میکنند و در مقابل، کارهای ناشایسته انسان باعث شقاوت وی و رفتنش به جهنم میشوند.
در اینجا لازم است مجددا فکر خویش را این بار، درباره مقایسه نعمتها و نقمتهای دنیوی و اخروی و سنجش لذایذ و آلام مادی و معنوی بکار اندازیم و شدت و ضعف و کمال نقص آنها را بشناسیم که در زندگی عملی ما تأثیری عمیق خواهد داشت و رفتار ما را تا حد زیادی از زشتیها و آلودگیها پاک و پاکیزه خواهد کرد