گفتیم در تحصیل ارزشهای اخلاقی، دو عامل نقش اساسی دارند:
الف - تحصیل علم و آگاهی از آنچه که باید به آن ایمان بیاوریم.
ب - تقویت گرایش نسبت به همان چیزهایی که ایمان آوردن به آنها لازم است.
نیز به این حقیقت اشاره کردیم که پس از حصول علم و آگاهی از حقایقی که لازم است به آنها ایمان بیاوریم، احیاناً در مواردی برخی از گرایشهای معارض، انسان را از آوردن ایمان نسبت به آن حقایق باز میدارند؛ از این رو، باید در شناخت و تضعیف اینگونه گرایشهای معارض و تقویت گرایشهای ملایم و موافق در تلاشی جدی باشیم تا بتوانیم ارزشهای اخلاقی را در جان خویشتن پیاده کنیم.
از آنجا که فعلا، بحث ما کلی است و تصمیم نداریم تک تک ارزشها و ضد ارزشها را بررسی کنیم، موانع ایمان را نیز بر همین منوال، اجمالا در زیر عناوین عامی که از قرآن گرفتهایم مطرح ساخته و آیات مربوط به هر یک را مورد اشاره قرار خواهیم داد.
میتوان گفت: در قرآن موانع ایمان و عوامل سقوط به طور کلی در زیر سه عنوان عام و وسیع و در عین حال مربوط به یکدیگر قرار میگیرند که به ترتیب عبارتند از:
1 - هوای نفس
2 - دنیا.
3 - شیطان.
و بهتر است بگوئیم: علمای اخلاق با استفاده از آیات قرآن، موانع تکامل انسان و عوامل سقوط وی را در سه عامل نامبرده خلاصه کردهاند. و اکنون، به بررسی و تحلیل این عوامل و ارتباط استقلال و عدم استقلال آنها نسبت به یکدیگر میپردازیم