آیه
یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمْ وَاخْشَوْاْ یَوْماً لَّا یَجْزِی وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَ لَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدِهِ شَیْئاً إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ
ترجمه
ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید و بترسید از روزی که هیچ پدری مسئولیّت (اعمال) فرزندش را نمیپذیرد و هیچ فرزندی به جای پدرش قبول مسئولیّت نمیکند، قطعاً وعدهی خداوند حقّ است، پس زندگی دنیا شما را نفریبد و (شیطانِ) فریبکار، شما را نسبت به خدا فریب ندهد.
نکته ها
عبارتِ «لایَجْزی»، هم به معنای جزا و کیفر و پاداش است و هم به معنای کفایت و تکفّل، که در اینجا مراد معنای دوم است. «غَرور»، صیغهی مبالغه، به معنای بسیار فریبنده است که مصداق روشن آن شیطان است وبه هر چیز یا کسی گفته میشود که انسان را میفریبد.
پیام ها
1- همه باید از خدا پروا داشته باشیم و از انواع انحرافات عقیدتی، اخلاقی و عملی بپرهیزیم. «یا ایّها النّاس اتّقوا ربّکم»
2- بهترین زاد و توشه برای روزی که حتّی پدر و فرزند به داد یکدیگر نمیرسند، تقواست. «اتّقوا ربّکم و اخشوا یوماً لایجزی والد...»
3- خطر قیامت جدّی است، لذا هشدارهای پی در پی لازم است. (دو بار امر و دو بار نهی در آیه آمده است: «اتّقوا - اخشوا - لاتغرّنّکم - لایغرّنّکم»)
4- روز قیامت، روز بزرگی است. (کلمهی «یوماً»، نکره و با تنوین آمده، نشانهی عظمت و بزرگی است.) «اخشوا یوماً»
5 - در قیامت، هرکس گرفتار عمل خویش است و عهدهدار کار دیگری نیست. «لایجزی... شیئاً»
6- آنچه انسان را از قیامت غافل میکند، دنیا و شیطان فریبنده است. «فلاتغرّنّکم الحیاة الدنیا و لایغرّنّکم باللّه الغرور»
7- حَسَب و نَسَب، در قیامت کارایی ندارد. «لایجزی والد - و لامولود» (وقتی پدر وفرزند به فریاد یکدیگر نمیرسند، حساب دیگران روشن است)
8 - ترس از قیامت، مانع فریفتگی انسان به زندگی دنیاست. «اخشوا یوماً... و لایغرّنّکم باللّه الغرور»
9- شیطان در بعضی اوقات، حتّی در مقدّسترین امور برای فریب افراد استفاده میکند. «و لایغرّنّکم باللّه الغرور»
قیامت، روز تنهایی
خداوند، حکیم است و خدایِ حکیم، ساختهی خود را نابود نمیکند. دنیا، خانهای است که مهندسش آن را خراب میکند تا، بنای بهتری بسازد. بنا بر روایات؛ مرگ، تغییر لباس، تغییر منزل و مقدّمهای برای تکامل و زندگی ابدی است.
به علاوه عدالتِ خداوند، وجود قیامت را برای انسان ضروری میکند، زیرا ما خوبان و بدانی را میبینیم که در دنیا به پاداش و کیفر نمیرسند، بنابراین خداوند عادل باید سرای دیگری را برای آن پاداش و کیفر آنها قرار دهد.
گرچه گاه و بیگاه کیفر و پاداشهایی در دنیا مشاهده میشود، ولی جایگاه بسیاری از اعمال تنها قیامت است، زیرا در بعضی موارد امکان آن در دنیا وجود ندارد. مثلاً کسی که در راه خدا شهید شده، در دنیا حضور ندارد تا پاداش بگیرد و یا کسی که افراد زیادی را کشته، در دنیا امکان تحمّل بیش از یک کیفر را ندارد.
علاوه بر آنکه رنج و کیفر خلافکار در دنیا به تمام بستگان بیتقصیرش نیز سرایت میکند، پس باید پاداش و کیفر در جایی باشد که به دیگران سرایت نکند.
جمع شدن ذرّات پخش شدهی مردگان نیز کار محالی نیست. همان گونه که ذرّات چربیِ پخش شده در مَشکِ دوغ، در اثر تکانِ مَشک، یکجا جمع میشود، خداوند نیز با تکان شدید زمین، اجزای همهی مردگان را یکجا جمع میکند. «اذا زلزلت الارض زلزالها . و أخرجت الارض أثقالها»**زلزال، 1 - 2.*** بگذریم که خود ما نیز از یک تک سلول آفریده شدهایم که این سلول نیز از ذرّات خاکی است که تبدیل به گندم، برنج، سبزی و... شده و به صورت غذای والدین و سپس نطفه و سرانجام به شکل انسانی کامل در آمده است.
آنچه در این آیه مورد توجّه قرار گرفته، صحنهی دلخراشی است که پدر نمیتواند کاری برای فرزند خود انجام دهد. در موارد دیگر قرآن، صحنههایی مطرح شده که اگر آن آیات را یکجا بنگریم غربت، ذلّت و وحشت انسان را درک خواهیم کرد:
در آن روز، نه مال به فریاد انسان کافر میرسد و نه فرزند. «یوم لاینفع مال و لابنون»**شعراء، 88.***
در آن روز، دوستان صمیمی کفّار از حال یکدیگر نمیپرسند. «و لایسئل حمیم حمیاً»**معارج،10.***
در آن روز، پشیمانی و عذرخواهی برای کافر سودی ندارد. «و لایؤذن لهم فیعتذرون»**مرسلات، 36.***
در آن روز، نسبتها و آشناییها برای کافر سودی ندارند. «فلاانساب بینهم یومئذ»** مؤمنون، 101.***
در آن روز، وسیلهها و سببها برای کافر از کار میافتد. «تَقطّعت بهم الاسباب»**بقره، 166.***
به هر حال، آن روز، روز غربت و تنهایی انسان است.