چرا ارث مرد، دو برابر زن قرار داده شده است؟ آیا این، ستم بر زنان و تبعیضى در حقوق آنان نیست؟
(29)همانطور كه مىدانید و پیشتر هم اشاره شد، در نظام حقوقى اسلام، سهمالارث مرد دو برابر سهم زن است؛(30) البتّه در پارهاى از فروع و مشتقّات مواردِ میراث، سهم مرد و زن متفاوت مىشود؛ به گونهاى كه گاهى مساوى و حتّى در موارد نادرى، سهم زن بیش از مرد مىشود و به هرحال، سهم مرد همواره دو برابر سهم زن نیست. مزیتى اقتصادى كه در اینجا به مرد تعلّق گرفته است، با توجّه به مزایاى اقتصادى كه نصیب زن شده (و در مباحث دیگر طرح شد) قابل توجیه است. در واقع، مالالارث سرمایهاى است كه مىتواند در زمینههاى گوناگون اقتصادى به كار افتد و سبب گردش سریعتر چرخهاى اقتصادى جامعه شود و براى صاحب خود نیز سودآور باشد؛ پس اگر سهم زن و مرد از آن مساوى باشد، همیشه (یا دست كم در موارد بسیارى) نیمى از سرمایه اقتصادى و مالى جامعه راكد خواهد ماند؛ چون زنان به طور معمول نمىتوانند در امور اقتصادى همانند مردان فعّال باشند.
از این گذشته، مرد مخارجِ فراوانى بر عهده دارد: مهریّه همسر، هزینه زندگى اعضاى خانواده، پرداخت مزد كارهاى زن مانند شیردهى، پرستارى فرزند، خانهدارى (در صورتى كه مطالبه كند) و موارد دیگر؛ در حالى كه بر عهده زنان هیچ خرجى نیست. مرد براى تحصیل درآمدى كه بتواند پاسخگوى این همه مخارج باشد، باید سرمایه بیشترى در اختیار داشته باشد تا با به كار انداختنِ آن، سودِ كافى به دست آورد. پیدا است كه سهمالارث بیشتر، مرد را در رسیدن به این مقصود كمك مىكند.
به طور خلاصه، براى آنكه اوّلا ثروت جامعه باقى بماند و روز به روز افزایش یابد، نه اینكه به سبب ركود، هم بىبهره بماند و هم به تدریج از بین برود و ثانیاً مردان بتوانند از عهده مخارج اعضاى خانواده خود برآیند، باید سهم آنان بیش از سهم زنان باشد؛ البتّه چه بسا حكمتهاى دیگرى هم در این حكم وجود دارد كه ما از آنها بىخبریم؛ پس در امر میراث بر زن، ستمى نشده است؛ بلكه برعكس، سودى كه از سرمایه بیشتر مرد حاصل مىآید، به طور
﴿ صفحه 296 ﴾
عمده عاید زن مىشود؛ افزون بر اینكه زن مىتواند سرمایه خود را نیز به كار اندازد و از آن سودى به دست آورد.
در اینجا تذكّر یك نكته خالى از فایده نیست كه در بسیارى از جوامع بشرى (چه در گذشته، چه حال) زنان از ارث بىنصیب بودهاند و هستند. در پارهاى از جوامع، حتّى زنان، خود نیز مانند اموال به ارث مىرسیدهاند؛ امّا در اسلام و قرآن تصریح شده است كه زن افزون بر اینكه مالالارث نیست، مانند مرد ارث مىبرد؛ البتّه در سهم آنها به سبب مصالحى فرق گذاشته شده است.
در قرآن كریم آمده است:
لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ مِمّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِیباً مَفْرُوضاً؛(31) براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان از خود بر جاى مىنهند، سهمى است، و براى زنان نیز از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان مىگذارند، سهمى؛ خواه آن مال كم باشد یا زیاد. این سهمى تعیین شده و پرداختنى است.
در ادامه این سوره، صورتهایى چند از موارد ارث و تقسیم آنها ذكر و سهم فرزندان پسر و دختر، خواهر و برادر، مادر و پدر و زن و شوهر تعیین شده است.