همانطور که می دانیم بیشتر سوره های قرآن (80 تا 90 سوره) در مکه نازل شده است، و با توجه به وضع محیط مکه، و چگونگی حال مسلمانان در آن 13 سال، و همچنین با مطالعه تاریخ اسلام بعد از هجرت، کاملا روشن می شود که چرا لحن سوره های مکی با مدنی فرق دارد.
در سورههای مکی غالبا بحث از مبدء و معاد، اثبات توحید و دادگاه رستاخیز، و مبارزه با شرک و بت پرستی، و تثبیت مقام و موقعیت انسان در جهان آفرینش به میان آمده است، زیرا دوران مکه دوران سازندگی مسلمانان از نظر عقیده و تقویت مبانی ایمان به عنوان زیر بنای یک نهضت ریشه دار بود.
در دوران مکه پیغمبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) وظیفه داشت، افکار خرافی بت پرستی را از مغزها بشوید، و به جای آن روح توحید و خداپرستی و احساس مسؤلیت قرار دهد.
انسانهائی را که در دوران بت پرستی، تحقیر شده و شکست خورده بودند، به عظمت مقام و موقعیت خویش آشنا سازد، و در نتیجه از آن ملت پست و زبون و خرافی و منفی، مردمی با شخصیت، با اراده، با ایمان و مثبت بسازد، و دلیل پیشرفت سریع و برق آسای اسلام در مدینه نیز همین زیر بنای محکم بود که در دوران مکه به دست پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) و در پرتو آیات قرآن ساخته شده بود.
آیات سوره های مکی نیز همه متناسب با همین هدف خاص است.
اما دوران مدینه، دوران تشکیل حکومت اسلامی، دوران جهاد در برابر دشمنان، دوران ساختن یک جامعه سالم بر اساس ارزشهای انسانی و عدالت
@@تفسیر نمونه جلد 6 صفحه 75 @@@
اجتماعی بود. لذا سوره های مدنی در بسیاری از آیاتش به جزئیات مسائل حقوقی، اخلاقی، اقتصادی، جزائی و سایر نیازمندیهای فردی و اجتماعی می پردازد.
اگر مسلمانان امروز نیز بخواهند عظمت دیرین خود را تجدید کنند، باید همین برنامه را عینا اجرا کنند، و این دو دوران را بطور کامل طی نمایند، و تا آن زیربنای عقیدهای محکم بنا نشود مسائل روبنائی، استقامت و استحکامی نخواهد داشت.
به هر حال چون سوره اعراف از سوره های مکی است، تمام مشخصات یک سوره مکی در آن منعکس است، لذا می بینیم:
در آغاز اشاره کوتاه و محکمی به مساله مبدء و معاد کرده.
سپس برای احیای شخصیت انسان، داستان آفرینش آدم را با اهمیت فراوان شرح می دهد.
بعد پیمانهائی را که خدا از فرزندان آدم در مسیر هدایت و صلاح گرفته یک یک بر می شمرد.
سپس برای نشان دادن شکست و ناکامی اقوامی که از مسیر توحید و عدالت و پرهیزگاری منحرف می شوند، و هم برای نشان دادن پیروزی مومنان راستین، سرگذشت بسیاری از اقوام پیشین و انبیای گذشته مانند نوح و لوط و شعیب را بیان کرده و با سرگذشت مشروح بنی اسرائیل و مبارزه موسی با فرعون پایان می دهد.
در آخر سوره بار دیگر به مساله مبدء و معاد باز می گردد و انجام و آغاز را بدینوسیله تکمیل می کند.