همچنان که گذشت انسان در این عالم یک نوعِ واحد است ولی در نشئه‌ی آخرت انواع متکثّری است که به حساب نیاید زیرا که انسان در آن دنیا صورت نفسانیه‌ای است که قابل صور اخرویه‌ی پراکنده می‌باشد، خداوند نفس را برحسب ملکات کسب شده که در آن روز به نفس می‌پوشاند، محشور می‌گرداند. همچنان که قرآن در وصف آن روز می‌فرماید: «یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً»(230) و این فوج‌ها همه مردم‌اند که برحسب اعمال و ملکات و عقایدشان به انواع مختلف برآمده‌اند. قومی را به صورت میهمان می‌پذیرد که قرآن در وصف آن‌ها می‌فرماید: «یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقینَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً»(231) و گروهی را بر سبیل عذاب می‌آورند که قرآن در وصف آن‌ها می‌فرماید: «یَوْمَ یُحْشَرُ أَعْداءُ اللَّهِ إِلَى النَّارِ فَهُمْ یُوزَعُونَ »(232) یا می‌فرماید: «نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى»(233) یا با تکریم آورده می‌شوند و به آن‌ها گفته می‌شود: «ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنینَ»(234) یا با اسارت می‌آورند و به جهنم گفته می‌شود: «خُذُوهُ فَغُلُّوهُ * ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ * ثُمَّ فِی سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُكُوهُ»(235) و خلاصه هرکس به غایت سعی و عملش و به سوی آنچه بدان میل داشت، خواهد رسید حتی اگر کسی سنگی را دوست می‌داشت با همان محشور می‌شود چنانچه خداوند فرمود «إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ»(236) یا فرمود «احْشُرُوا الَّذینَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ»(237) که منظور از ازدواج، ملکات و صور آن ملکات است و هر ملکه‌ای که بر نفس انسان غلبه دارد در قیامت صورت مناسب خود را می‌گیرد و هیچ شکی نیست که اعمال بدکاران به حسب همت پست‌شان در مراتب برازخ حیوانی بوده و تصوراتشان به شهوت حیوانی و غضب سَبُعی ختم می‌گردد و همین ملکه‌ی غالبه بر نفسشان است که موجب حشر آن‌ها به صورت حیوانات می‌گردد و آیه «وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ»(238) اشارت به همین نکته دارد چنانچه رسول الله(ص) فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ یَحْشُرُ النَّاسَ عَلَى نِیَّاتِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.»(239) و نیز فرمود: «یحشر بعض الناس علی صورة تحسن عندها القردة و الخنازیر».(240)