می‌گویم: اگر کسی در اصولِ گفته شده اندیشه کند که البته تماماً در جای خود با براهین محکم به اثبات رسیده، و سلامت روح و فطرت را نیز از دست نداده باشد، هیچ شکی در مسئله‌ی معاد و حشرِ نفوس و اجساد نخواهد داشت و به یقین متوجه است که این بدن بعینه به زودی در روز قیامت به صورت جسد محشور می‌شود و مطّلع خواهد شد که برگشت در معاد در مجموعِ نفس و بدن است عیناً و شخصاً و آن که در قیامت مبعوث می‌شود همین بدن است بعینه نه بدنی دیگر که مبائن این بدن عنصری باشد - آن‌طور که عده‌ای از مسلمانان گویند - و یا مثالی باشد - آن‌طور که اشراقیون گویند - این است اعتقاد صحیحِ مطابق شریعت و موافق برهان و حکمت. هرکس آن را تصدیق کند مؤمن به روز جزا شده و نقصان از این ایمان، کوتاهی از شناخت صحیح است و معتقد به تعطیل اکثر قوا و طبایع از رسیدن به غایات و کمالات و نتایج میل‌ها و حرکات می‌باشد و لازم می‌آید هدف‌داری کل هستی - که توجه آن‌ها به مافوق است - باطل شود، درحالی که برای هر قوه‌ای از قوای نفس و غیر قوای نفس کمالی است مختص به خود و لذت و المی است ملائم و متنافر با آن که شایسته‌ی آن است و به حسب آنچه کسب کرده و انجام داده جزاء می‌بیند.
همچنان که حکماء ثابت کرده‌اند هیچ یک از مبادی و قوای طبیعت بی‌هدف نیست؛ چه سافل و چه عالی. و قرآن نیز می‌فرماید: «وَ لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیها»(208) هر چیزی را مقصدی است و به سوی آن مقصد روی دارد. یا فرمود: «ما مِنْ دَابَّةٍ إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها»(209)هیچ جنبنده‌ای نیست الّا این‌که خداوند پیشانیش را گرفته و در کنترل اوست. این است که عود و معاد برای کلّ موجودات حتی برای جماد و نبات نیز مطرح است. زیرا هیچ چیز در طبیعت رها شده نیست و هیچ چیز در خلقتش به سکون نرسیده و همه متوجه غایت مطلوب خود می‌باشند. منتهی حشر هر چیز مناسب و مجانس خود آن چیز است، حشر انسان به حسب خودش و حشر شیطان به حسب خودش و جماد و نبات نیز همین‌طور. خداوند می‌فرماید: « یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقینَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً * وَ نَسُوقُ الْمُجْرِمینَ إِلى جَهَنَّمَ وِرْداً»(210) روزی که متقین محشور می‌شوند درحالی که محترم‌اند و مجرمین با خواری به سوی جهنم کشیده می‌شوند.
قرآن در مورد حشر شیطان فرمود: «فَوَ رَبِّكَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَ الشَّیاطینَ»(211) سوگند به پروردگارت حتماً آن‌ها را و شیاطین را محشور می‌کنیم و در مورد حشر حیوانات نیز فرمود: «وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ»(212) آنگاه که حیوانات وحشی محشور می‌شوند و به طور کلی فرمود: «وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ»(213) خداوند هر کس که در قبرها است برمی‌انگیزاند. و یا فرمود: «إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْها وَ إِلَیْنا یُرْجَعُونَ»(214) حتماً ما زمین را و هر آن کس که بر آن است به ارث می‌گیریم و همه به سوی ما برمی‌گردند. و آخرین سخن در این مورد این که فرمود: «كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعیدُه»(215) همان‌طور که در ابتدا خلق کردیم آن را برمی‌گردانیم.