خطبه حضرت‌زهرا(س) یك دایرة‌المعارف كامل مسائل عقیدتی، اجتماعی، سیاسی و تربیتی است. حضرت بعد از آن‌كه جمع حاضر را توجه دادند كه اسلام با چه زحماتی به دست آمد، و به سران قوم -كه عمدتاً در مسجد مدینه جمع بودند- فرمودند: خودتان می‌دانید عرب در چه خواری و خفّتی به‌سر می‌برد و اسلام آمد و به شما عزت داد، و این عزت با زحمات پیامبر و برادرش علی به دست آمد. بعد از آن‌كه خصوصیات امیرالمؤمنین(ع) را در این عزت‌دهی مطرح كردند و روشن نمودند علی‌بن‌ابیطالب(ع) این‌گونه نبود كه در كنار اسلام، دستی برای آن تكان داده باشد و بس، بلكه تمام جانش را خرج حاكمیت اسلام كرد. حضرت خطاب به آن‌هایی كه تازه بر سرِ كار آمده بودند، فرمودند: شما نشسته و نظاره‌گر و منتظر بودید كه جریان برگردد و شما بیایید و میدان را به دست بگیرید و ارزش‌های قومی و قبیلگی را حاكم كنید، ولی با ظاهر اسلامی.
سپس حضرت این مسئله را روشن كردند: آن‌هایی كه تمام جانشان برای دفاع از اسلام نیست، اگر در حكومت اسلامی حاكم شدند، آن وقتی كه اسلام به خطر می‌افتد، همه جانشان را خرج حكومت اسلامی نمی‌كنند و به دشمن باج می‌دهند و ارزش‌های كفر را می‌پذیرند، و لذا كسانی باید بر سرِ كار بیایند كه وقتی انقلاب به خطر می‌افتد، مثل گذشته تمام وجود خود را به خطر بیندازند تا اسلام بماند، آن‌هایی كه در سراسر زندگی‌شان ثابت كرده‌اند دلواپس اسلام‌اند، نه دلواپس خود. تعبیر حضرت این است:
160 - «وَ اَنْتُمْ فی رِفاهِیَّةٍ مِنَ الْعَیْشِ» و در آن حال شما در یك زندگی مرفّه بودید.
شما خودتان را گرفتار اسلام نكردید و به حاكمیت اسلام گره نخوردید، به واقع تاریخ گواه است كه همین‌طور بود.
سیری كه در این چند جلسه داریم، گذر مختصری نسبت به این خطبه است تا إن‌شاء‌الله خدا به همه ما توفیق دهد، یك بحث مفصل با حوصله‌ای مطلوب، برای شرح این خطبه بگذاریم تا روشن شود چه حرف‌های عمیق و دقیقی در دل این خطبه نهفته است.
اثبات حقانیت فاطمه‌زهرا(س)، خودِ سخنان حضرت است. اگر ملاحظه كنید كه در هیچ جای دنیا این حرف‌ها با چنین عمقی نیست، می‌فهمید او همان است كه پیامبرخدا(ص) درباره‌اش می‌فرمایند: «خداوند قلب و جوانح و جوارح دخترم را از ایمان و یقین پر كرده است ».(62) یا می‌فرمایند: «فاطمه‌زهرا(س) عالمه‌ای است كه خداوند علمِ بِما كانَ وَ هُوَ كائِن وَ ما لَمْ یَكُنْ را تا قیامت به او عطا كرده است». اگر ما به این مطلب برسیم كه فاطمه‌زهرا(س) مجسمه اندیشه و علم و فهم و شعور است، با دل‌سپاری به سخنان آن حضرت، اسرار زیادی به دست می‌آوریم. در جلسه قبل یكی دو نمونه عرض كردیم كه گاهی یك جملة فاطمه‌زهرا(س) قاعده‌ای است برای بررسی مسائل شخصی و اجتماعی.