تربیت
Tarbiat.Org

هنر مردن
اصغر طاهرزاده

چهره‌ی شفابخشی مرگ

اگر خدا را در کنار خود داشته باشیم، مرگ را به عنوان یکی از جلوه‌های ربوبیت خداوند در كنار زندگی می‌بینیم و مجموعه‌ی مرگ و حیات را زندگی می‌شناسیم با این توجه که مرگ؛ دریچه‌ی ورود به حیات برین و کمالات عالیه است که دنیا ظرفیت ظهور آن‌ کمالات را ندارد و به همین جهت در چنین دیدگاهی مرگ و زندگی ضد هم نیستند تا انواع وسایل را برای نمردن و یا مرگ را به عقب‌انداختن بسازیم بلكه عمر انسان یك حیات طولانی است كه دو چهره دارد چهره‌ای از آن در این دنیا ظاهر می‌شود و چهره‌ی‌ اصلی آن مربوط به آن دنیا است. ولی متأسفانه تمدن غربی نمی‌گذارد كه ما این‌گونه بیندیشیم، زیرا نگاه دینی به مرگ در سازمان فكری ما حذف شده و در نتیجه مرگ ضد زندگی قلمداد می‌شود و از همه مهم‌تر جنبه‌ی شفابخشی مرگ فراموش گشته است. در حالی که با مرگ و رهایی از تن، تمام بیماری‌ها و ضعف‌هایی که به جهت تن بر روح تحمیل شده بود از میان می‌رود و ما می‌مانیم با بدنی که متناسب روح است، به همان سبکی و تیز پروازی. به گفته‌ی مولوی:
آن جهان و راهش ار پیدا بُدی



کم کسی یک لحظه در این‌جا بُدی

جهانِ امروز به جهت آن‌که در شرایط گریز از مرگ است، در شرایط عادی به‌سر نمی‌برد و لذا باید متوجه باشیم كه این نوع زندگی، زندگی عادی نیست تا به انتخاب‌هایی که در بستر چنین زندگی انجام می‌گیرد اطمینان کنیم. زندگی عادی آن نوع از زندگی است كه مرگ و حیات در برابر افراد یکسان باشد و تلاش‌ها، بیشتر برای سالم زندگی‌کردن است و نه برای نمردن. پس آیه‌ی مورد بحث را ساده نگیرید که خداوند می‌فرماید: اگر دوستدار خدا هستید، چرا مرگ را نمی‌خواهید؟ چون زندگی‌ها براساس فرار از مرگ طراحی می‌شود، می‌توان نتیجه گرفت؛ هركس دوست‌دار خدا است این‌همه از مرگ فرار نمی‌كند.
وقتی مرگ مدنظر انسان نباشد و آن را قسمت اصلی عمر خود به حساب نیاورد زندگیِ دنیایی را بیش از حدّ جدّی می‌گیرد و در نتیجه اگر در دنیا غنی شود، مغرور می‌گردد و اگر فقیر شود، مأیوس می‌شود و این نوع زندگی کردن در هر دو حالت هلاكت است. امیرالمؤمنین به یکی از صحابه‌ی خود توصیه می‌کنند: «فَارْفُضِ الدُّنْیَا فَإِنَّ حُبَّ الدُّنْیَا یُعْمِی وَ یُصِمُّ وَ یُبْكِمُ وَ یُذِلُّ الرِّقَابَ فَتَدَارَكْ مَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِكَ وَ لَا تَقُلْ غَداً وَ بَعْدَ غَدٍ فَإِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ بِإِقَامَتِهِمْ عَلَى الْأَمَانِیِ‏ وَ التَّسْوِیفِ...»(20) دنیا را ترك كن و بدان كه محبت به دنیا انسان راكور و گنگ و كر مى‏سازد، دوستى دنیا گردن‏ها را پائین مى‏آورد و خوار می‏کند، اینك از عمر باقیمانده استفاده‏كن و نگو فردا و یا پس فردا چنان و چنین خواهم كرد، كسانى قبل از شما بودند که هلاك شدند و رفتند، و هلاكت آن‌ها به خاطر فردا فرداگفتن وآرزوهای دنیایی بود.
وقتی جایگاه مرگ درست تحلیل شد می‌فهمیم زندگی برای خوب مردن است و ابدیتی آرام داشتن ولی اگر انسان مرگ را پایان حیات خود دانست یقیناً موفقیت‌ها و شكست‌هایش به گونه‌ای دیگر خواهد بود و در هر صورت با اضطراب زندگی می‌کند، چون به چیزی نظر انداخته که به‌دست‌آوردن آن با از دست‌دادن همراه است. به گفته‌ی حافظ:
سوداگران عالم پندار را بگو



سرمایه کم کنید که سود و زیان یکی است

انسانی كه مرگ را وصل به زندگی برتر بداند و نه ختم زندگی، دیگر برای انواع مدال‌ها و مُدل‌ها و مُدها از یک طرف و برای انواع عدم موفقیت‌ها از طرف دیگر جایی باز نخواهد كرد چون اساساً انسانِ مرگ‌اندیش، معنی شكست و پیروزی‌اش با انسان غافل از مرگ، متفاوت است. ملاك خوشبختی و بدبختی‌شان با دیگران فرق دارد یکی در واقعیتی به وسعت ابدیت زندگی می‌کند و دیگری با خیالات و وَهمیات خود به سر می‌برد، بعضی‌ها خانه‌ی خود را سُکنی‌گزیدن در عالم معنی می‌دانند و عده‌ای خانه‌داشتن را خوشبختی می‌دانند. در گذشته که هنوز فرهنگ غربی زندگی‌ها را تغییر نداده بود چندین خانواده در یك خانه به‌سر می‌بردند و هركدام یك یا دو اتاق داشتند و طوری زندگی را برای خود تعریف کرده بودند که در همان زندگی محدود با مشكلاتِ كمتری روبه‌رو بودند، چون روح تعاون با همدیگر به جهت ارتباط بیشتر با خالق انسان‌ها، فرهنگ غالب جامعه بود. امروز انسان‌ها دیگر تحمل زندگی در كنار همدیگر را ندارند چون راه ارتباط با آسمان معنویت را گم کرده‌اند و گرفتار آرزوهای دست‌نایافتنی شده‌اند که فکر می‌کنند امکان به‌دست‌آوردن آن در زندگی غربی فراهم است. زندگی دنیایی را به نحو ایده‌آل آن می‌خواهند و به آن به عنوان یك گذرگاه نمی‌نگرند و به عبارت دیگر گذرگاه را محل ماندن ابدی پنداشته‌اند.
اگر مرگ در کنار زندگیِ انسان دیده نشود غفلت‌های بسیار عمیقی تمام زندگی انسان را احاطه می‌کند و شكست‌ها و موفقیت‌های دروغین صورتی بسیار جدّی به خود می‌گیرد و برای فرار از شکست‌های وَهمی و یا رسیدن به موفقیت‌های وَهمی همه‌ی زندگی را چون آبی در شن‌زار زندگی از دست می‌دهد، دیگر متوجه نیست که محرومیت‌های دنیایی محرومیت در قسمت غیرجدّی زندگی است که چندان مقدار ندارد که همه‌ی تصمیمات خود را با محوریت آن‌ها شکل دهد و لذا با رشد روز افزون طلاق روبه‌رو می‌شود که نشانه‌ی عدم تحمل انسان‌ها است به جهت جدّی گرفتن قسمت‌های فرعی زندگی. در حالی‌كه جنس دنیا آنچنان است كه همه‌ی امكاناتش برای هیچ‌كس جمع نمی‌شود، ولی چون قسمت گذرگاه زندگی ماست، دست‌نیافتن‌ بر آن ما را چه باك!
در حدیث قدسی داریم: خداوند از این بنده‌ها در تعجب است که چیزی را كه خلق نكرده است - یعنی رفاه و راحتی را- به دنبالش هستند كه به‌دست آورند.
وقتی جایگاه دنیا نسبت به کلّ حیات درست دیده شد، اگر جوانی در این دنیا موفق به ازدواج نشد آنچنان نیست که احساس کند چیزی از زندگی را از دست داده است. به ما فرموده‌اند ازدواج یك امر مستحب است مثل بسیاری از امور مستحب دیگر که می‌توان یکی را جای دیگری گذاشت، زندگی واقعی زندگی در عالمی است فوق زمان و مکان و آن در ابدیت ما تحقق می‌یابد كه اگر انسان توانست با آن درست برخورد کند حقیقتاً زندگی زیبایی را برای خود ایجاد کرده است. اگر درست به زندگی نگاه شود جایگاه مال و جاه و شغل و همسر و مدرك و امثال آن‌ها طوری پیدا می‌شود که هیچ‌كدام نمی‌تواند ملاك خوشبختی و یا بدبختی باشد.