1. بعضى از مكاتب سیاسى یا حقوقى یا اخلاقى و ... هستند كه نظرات آنها دایر میان همه یا هیچ است؛ بدین معنا كه اگر همه شرایط مورد نظر آنها در موردى جمع شد، نتیجه به دست مى‌آید، ولى اگر كمتر از همه شرایط فراهم شد، دیگر هیچ نتیجه‌اى به بار نمى‌نشیند. به عبارت دیگر: با همه شرایط حصول نتیجه را شاهدیم و با كمتر از همه شرایط هیچ نتیجه‌اى را به دست نمى‌آوریم.
( صفحه 97 )
براى روشنتر شدن این ادعا به مثالى از فلسفه اخلاق «كانت» توجه كنید: او معتقد است اگر كسى در كارى هیچ انگیزه و نیّتى جز اطاعت امر عقل و وجدان نداشت، كارش داراى ارزش اخلاقى خواهد بود، ولى اگر در كنار انگیزه اطاعت از فرمان عقل، مثلا علاقه به نتیجه كار هم در او وجود داشت، دیگر هیچ ارزش اخلاقى بر كار او مترتب نیست. در مكاتب سیاسى و یا حقوقى نیز از این گونه نظرات وجود دارد كه امر انسان را دایر میان همه یا هیچ مى‌دانند.
ولى باید گفت: این نظرات غیر واقع‌بینانه است و از آن رو كه اسلام در همه زمینه‌ها احكام و ارزشهایى واقع‌بینانه مطرح كرده است، نظرات آن داراى مراتب و درجاتى است. اسلام نمى‌گوید اگر در مسأله‌اى نتیجه ایده‌آل و صد در صد میّسر نشد، دیگر هیچ، بلكه مى‌گوید: درجه پایینتر را انجام دهید.
براى پى‌بردن به درستى این ادعا مى‌توان اندك توجهى به مباحث فقهى كرد، كه در آنها بدلهاى متعدد در یك امر پیشِ روى مكلف است. حالتهاى متفاوت براى انجام نماز در موقعیتهاى مختلف نمونه‌اى از این مدعا است. حتى در مهمترین مسأله دینى یعنى ایمان هم مراتب وجود دارد.