1 - صحیفه‌ی امام خمینی«رضوان‌الله‌تعالی‌علیه»، ج 21، ص 327.
2 - عزیزان عنایت داشته باشند که اگر در جای‌جای کتاب از «تمدن‌زایی شیعه» سخن به میان می‌آید به معنی مسئولیتی است که شیعه در ایجاد تمدن اسلامی به‌عهده گرفته وگرنه همچنان‌که عرض شد هرگز بنای شیعه این نیست که صف خود را از جمع گسترده‌ی مسلمانان جدا نماید، همچنان‌که بنای اهل‌البیت(ع) چنین نبوده و نیست.
3 - واژه‌ی تمدن یا Civilization و واژه فرهنگ یا C(ع)lt(ع)rواژه‌هایی هستند كه عملاً به همدیگر پیچیده‌اند. به گفته‌ی فردریك.م، بارنارد: «در مواردی تكامل روحی یا معنوی انسان را با فرهنگ یكی دانسته‌اند، و در مواردی با تمدن. گاهی از فرهنگ به عنوان جزء خاصی از تمدن بحث می‌شود.... و گاهی نیز فرهنگ را لفظی كلی‌تر محسوب كرده‌اند و حال آن‌كه تمدن به فرهنگ شهرها محدود شده» (فردریك.م، بارنارد، مجله فرهنگ شماره 14 و 15 ص 75) همچنان كه مستحضرید نمی‌توان تعریف مشخصی برای تمدن یا فرهنگ در متون علمی پیدا كرد، زیرا هر مكتبی بر مبنای خود تعریفی از آن دو واژه دارد. ما در صحبت‌های خود سعی كرده‌ایم با مثال‌هایی كه می‌زنیم معنی فرهنگ و تمدن را از نظر خود روشن كنیم و شاید بتوان در مجموع این‌طور گفت كه «فرهنگ» همان مبادی فكری باشد كه منشأ حركات افراد می‌گردد، كه در بحث ما اسلام به عنوان مبادی فكری مورد نظر است و در مورد «تمدن» از یك جهت با اشپنگلر هم عقیده هستیم كه می‌گوید: « شاید بتوان گفت: تمدن، ظهور نهایی فرهنگ است» و از یك جهت به اصل واژه‌ی Civilization یا مدنیّت و توجه به شهری و جمعی بودن طبع انسان می‌نگریم.
4 - به مقاله‌ی ششم اصول فلسفه و روش رئالیسم، بحث اصل استخدام و كتاب شریعت در آیینه‌ی معرفت از آیت‌‌الله‌جوادی‌آملی، بحث «توحش طبعی و تمدن فطری انسان» ص 402 رجوع شود.
5 - دَدْ یعنی حیوان درنده.
6 - به تاریخ فلسفهی فردریک کاپلستون، ترجمه‌ی سیدجلال‌الدین مجتبوی، جلد اول، قسمت دوم، ص 482 رجوع شود.
7 - برای بررسی كامل نظرات کانت به بحث‌کانت در کتاب‌های «سیر حكمت در اروپا» از محمد علی فروغی، «فلسفهی اخلاق» از شهید مطهری، و «فلسفهی اخلاق» از آیت‌الله مصباح، و «نظر به معرفت در فلسفهی کانت» از یوستوس هارتتاک، ترجمه‌ی دکتر غلامعلی حداد عادل رجوع کنید.
8 - سوره‌ی قصص، آیه‌ی 6 .
9 - سوره‌ی فجر، آیه‌ی 10.
10 - دکارت فقط برای انسان روح قائل بود ولی برای بقیه‌ی موجودات حتی حیوانات قائل به این بود که این‌ها ماشین‌های بی روح هستند.
11- نظریه‌ی برخورد تمدن‌ها از ساموئل هانتینگتون برای اولین بار در تابستان 1993 در مجله‌ی فارن منتشر شد و چند سال بعد به طور مفصل به شکل کتاب منتشر گشت. هانتینگتون در كتاب برخورد تمدن و بازسازی نظم جهانی نسبت به رشد كیفی و كمی جهان اسلام بر این باور است كه قرن آینده قرن تمدن اسلام خواهد بود آن‌هم با سودایی از خودآگاهی جوامع اسلامی، وی عملی مانند افزایش روی‌آوردن به اسلام در اروپا و آمریكا و... را نشانه‌هایی از این روند می‌داند و می‌نویسد كه قرن آینده قرن محمد( خواهد بود.
12 - برای بررسی بیشتر به کتاب «آنگاه كه فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود» از همین مؤلف رجوع شود.
13- الشیخ حسین بن محمدبن‌الحسن الدیار، تاریخ الخمیس، ج 2، ص 233- ترجمه‌ی الغدیر، ج 13، ص 230
14 - به کتاب «خطرات مادی شدن دین» از همین مؤلف رجوع شود.
15 - به کتاب‌های «مبانی معرفتی مهدویت» و «جایگاه و معنی واسطه‌ی فیض» از همین مؤلف رجوع شود.
16 - قرآن می‌فرماید: «وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُهُمْ وَلَا یَضُرُّهُمْ...» (سوره‌ی فرقان، آیه‌ی 55) کافران چیزهایی را عبادت می‌کنند و بدان‌ها امید دارند که هیچ نفع و ضرری برایشان ندارد.
17 - به کتاب «بصیرت حضرت فاطمه(س) در ریشه‌یابی آفات حذف حاکمیت دینی از مدیریت جهان» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
18 - همانطور كه می‌دانید، قاجار یك ایل باقی‌مانده از قوم مغول‌اند كه به ایران آمده‌اند و به همان روش ایلیاتی هم زندگی می‌كردند و بعد هم به‌عنوان یك ایل فاتح با كشور ایران برخورد کردند.
19 - به مقاله‌ی «راز سرزمین آفتاب» از شهید سید مرتضی آوینی در کتاب «فردایی دیگر» رجوع شود.
20 - در راستای همین قواعد است که رسول خدا(ص) می‌فرمایند: «لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْیَوْمَ حَتَّى یَبْعَثَ اللَّهُ فِیهِ رَجُلًا مِنْ وُلْدِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی یَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا» اگر یک روز بیشتر از دنیا نمانده باشد خداوند آن روز را آن‌قدر طولانی می‌کند تا اینكه مردى از فرزندان مرا برانگیزاند كه هم‌نام من است، و زمین را پر از عدل و داد كند چنانچه پر از ظلم و ستم شده باشد. (بحارالانوار ج51، ص 75).
21 - شیخ احمد یاسین؛ رهبر معنوی جنبش حماس بود که صبحگاهان در حین برگشت از مسجد در حالی که با ویلچر حرکت می‌کرد هلیکوپترهای اسرائیل با راکت او را هدف قرار دادند.
22- منظور از خدای پس فردا، خدای حضرت مهدی(عج) است که خدای حضوری است و به نور مقدس حضرت واسطه‌ی فیض عالم را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
23 - به کتاب «دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان»، سید احمد فردید، ص 57 و یا کتاب «مفردات فردیدی»، سید موسی دیباج رجوع شود
24 - روشنفکران غرب‌زده‌ی کشور ما چون در فضای فرهنگ غربی زندگی می‌کنند و امکانات آن فرهنگ را به رسمیت می‌شناسند نمی‌توانند امکاناتی که ولایت فقیه در اختیار ملت مسلمان می‌گذارد را درست درک کنند.
25 - نامه تاریخی احمد فردید به آقای هاشمی رفسنجانی، نقل از سایت موسسه فرهنگی مطبوعات ایران، شبکه ایران، شماره خبر 23576.
26 - یکی از استراتژیست‌های جریان اصلاحات به آقای خاتمی گفته بود: «تا می‌توانی از هاشمی رفسنجانی فاصله بگیر که تا 50 سال آینده هرکسی از دولت سازندگی دفاع کند نخواهد توانست آراء عمومی را از آن خود کند.» (ویژه‌نامه سیاسی روزنامه‌ی ایران، نوروز 1389).
27 - مقام معظم رهبری«حفظه‌الله‌تعالی»، 27/2/1388.
28 - حتماً برای عزیزان پیش آمده است که در حرم امامان معصوم حالت معنوی خاصی به شما رجوع می‌کند و در آن حال از یک طرف قلب شما از نظر به گناهان متنفر است و از طرف دیگر شوق الهی در آن شدت گرفته، حال در نظر بگیرید اگر امامی معصوم، حی و حاضر بر تمام عالم حکومت کند، احوالات زمین و زمان چه احوالاتی خواهد بود و گرایش‌های الهی مردم تا کجاها جلو می‌رود.
29 - مقام معظم رهبری«حفظه‌الله‌تعالی»، در تاریخ 8/9/1386.
30 - سوره‌ی توبه، آیه‌ی 128.
31 - بحارالأنوار، ج 44، ص 301.
32 - سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی70.
33 - ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ص 350.
34 - سوره‌ی سبأ، آیه‌ی 28.
35 - سوره‌ی طه، آیه‌ی 131.
36 - سوره‌ی یونس، آیه‌ی 13.
37 - مقام معظم رهبری«حفظه‌الله‌تعالی» در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری دولت دهم فرمودند:
«بعضی از مدیریت‌ها در بخشی از برهههای این سی سال زاویههائی با مبانی انقلاب داشتند؛ اما ظرفیت انقلاب توانست این‌ها را در درون خود قرار بدهد؛ آنها را در كورهی خود ذوب كند؛ هضم كند و انقلاب بر ظرفیت خود، بر تجربهی خود بیفزاید و با قدرت بیشتر راه خود را ادامه بدهد. آن كسانی كه می‌خواستند از درونِ این نظام، به نظام جمهوری اسلامی ضربه بزنند، نتوانستند موفق بشوند. انقلاب راه خود را، مسیر مستقیم خود را با قدرت روزافزون تا امروز ادامه داده است و همه‌ی كسانی كه با انگیزههای مختلف در درون این نظام قرار گرفتهاند، خواسته یا ناخواسته، به توانائیهای این نظام كمك كردند. به این حقیقت بایستی با دقت نگاه كرد؛ این ظرفیت عظیم، ناشی از همین جمهوریت و اسلامیت است؛ از همین مردم‌سالاری دینی و اسلامی است؛ این است كه این ظرفیت عظیم را به‌وجود آورده است. و راز ماندگاری و مصونیت و آسیبناپذیری جمهوری اسلامی هم این است و این را جمهوری اسلامی در ذات خود دارد و إن‌شاءالله آن را همواره حفظ خواهد كرد.» ۱۳۸۸/۰۵/۱۲
38 - برای توضیح بیشتر در این باره می‌توانید به کتاب‌های مربوط به انقلاب اسلامی و امام خمینی«رضوان‌الله‌علیه» از همین مؤلف رجوع فرمائید.
39 - در موضوع ساختن عالَمی که خیال بتواند با آن تعامل صحیح داشته باشد، می‌توانید به کتاب «عالَم انسان دینی» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
40 - صحیفه‌ی امام‌خمینی«رضوان‌الله‌علیه»، ج 15، ص 385.
41 - سید موسی دیباج، آراء و عقاید فردید، مفردات فردیدی، ص 290.
42 - همان، ص 440.
43- سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 116.
44 - در کتاب «جایگاه جن، شیطان و جادوگر در عالم» از همین مؤلف تا حدّی در رابطه با آیه‌ی مذکور بحث شده است.
45- سوره‌ی طه، آیه‌ی 69.
46- سوره‌ی قصص، آیه‌ی 6.
47- سوره‌ی آل‌عمران، آیات 196 و 197.
48- سوره‌ی نمل، آیه‌ی 69.
49- سوره‌ی توبه، آیه‌ی 128.
50- سوره‌ی نساء، آیه‌ی 59.
51- این دو تعبیر را جناب دكتر احمد فردید در كتاب «دیدار فرهی» به كار برده‌اند و روشن می‌كنند باید انسان‌های كامل كه جذب‌كننده‌ی فطرت و دل‌های انسان‌ها هستند، حاكمیت جامعه را در دست داشته باشند تا وِلایت با وَلایت متحد گردد. جهت تبیین وحدت وِلایت با وَلایت به کتاب «جایگاه اشراقی انقلاب اسلامی» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
52- سوره‌ی بقره، آیه‌ی 257.
53- سوره‌ی مائده، آیه‌ی 17.
54- سوره‌ی توبه، آیه‌ی 30.
55- سوره‌ی توبه، آیه‌ی 29.
56 - این فقط شیعه نبود كه از اهل‌البیت(ع) استفاده كرد، بلكه امامان سعی داشتند جهان اسلام را از هدایت‌های الهی خود متأثر كنند، به همین جهت امام صادق(ع) چهارهزار تن از دانشمندان جهان اسلام را تحت تأثیر خود قرار دادند كه اكثر آنها شیعه نبودند.
57- طبقات ابن‌سعد، ج3 ، ص151- الامامة و السیاسه، ج1 ، ص16.
58- الفتوحات الاسلامیه، ج2، ص408 - ترجمه‌ی الغدیر، ج11 ، ص286.
59- سوره‌ی یونس، آیه‌ی 13.
60- سوره‌ی انبیاء، آیه‌ی 9.
61- سوره‌ی انعام، آیه‌ی 6 .
62- امیر المؤمنین(ع) می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ لَا تُخْلِی الْأَرْضَ مِنْ قَائِمٍ بِحُجَّةٍ امّا ظَاهِرٍ مشهورٍ أَوْ خَائفٍ مَغْمُورٍ لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُكَ وَ بَیِّنَاتُك» بار خدایا ! تو زمین را از حجتت تهى نمی گذاری این حجت یا ظاهر باشد یا مخفى تا حجج خدا و بیناتش از میان نرود.(اعلام الوری باعلام المهدی،ص425)
63 - خداوند در آیه‌ی 55 سوره‌ی نور می‌فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» خداوند به مؤمنانِ اهل عمل وعده داده است كه حاكمیت زمین را در اختیار آنها می‌گذارد، همانطور كه قبلاً در بعضی موارد در اقوام گذشته چنین كرده، و دین آنها را در همه‌ی روابط زندگی‌شان حاكم می‌كند و خوف آنها را به امنیت تبدیل می‌كند، مؤمنان با پرستش خداوند دین‌داری خود را ادامه دهند و جای كفر و امید به غیر نیست مگر برای فاسقان.
64 - برای بررسی بیشتر این مسأله به کتاب «انقلاب اسلامی، بازگشت به عهد قدسی» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
65 - در موضوع تفکر انتزاعی و آثار منفی آن در صفحه‌ی 75 کتاب «آنگاه که فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود»؛ به بحثِ بلای نشستن «علم به واقعیت» به‌جای «واقعیت» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
66 - مقام معظم رهبری«حفظه‌الله‌تعالی» در تاریخ 25/2/1386.
67 - چنانچه عزیزان مایل باشند مسئله را دقیق‌تر دنبال كنند به كتاب‌های «گزینش تكنولوژی از دریچه‌ی بینش توحیدی» و «علل تزلزل تمدن غرب» و «فرهنگ مدرنیته و توهّم»، از همین مؤلف رجوع فرمایند.
68 - بنا به خبر روزنامه کیهان«وقتی صدام‌حسین متوجه شده بود تا چند ساعت دیگر اعدام می‌شود، به افسر آمریكاییِ نگهبانِ زندانش التماس كرده بود مرا به یكی از مسؤلان ارشد آمریكایی برسان تا بگویم ؛ من قول می‌دهم به تنهایی شیعیان را نابود می‌كنم». چون او هم می‌داند مشكل آمریكا فرهنگ تشیع است كه راضی به حاكمیت هر فكری نمی‌شود.
69 - صحیفه‌ی امام خمینی«رضوان‌الله‌علیه»، ج 9، ص 433 در تاریخ 14/6/58.
70 - بحارالأنوار، ج1، ص 177.
71 - به کتاب «جایگاه إشراقی انقلاب اسلامی در فضای مدرنیسم» از همین مؤلف رجوع شود.
72 - مارتین هایدگر در رابطه با زبان نقد غرب، مؤسس بزرگی است، ولی به گفته‌ی خود ایشان زبان او در نقد غرب، زبان آماده‌گری است و آن‌چه مورد نظر بنده است قدمی جلوتر است و آن عبارت است از زبان جایگزینی تمدنی به جای فرهنگ مدرنیته، كه مسلّم باید شیعه مسئولیت تدوین چنین زبانی را به عهده گیرد، إن‌شاءالله.
73 - در این مورد به کتاب «راز شادی امام حسین(ع) در قتلگاه» از همین مؤلف رجوع شود.
74 - سایت خبری فردا نیوز،۱۰ خرداد ۱۳۸۹.
75 - دكتر احمدی‌نژاد در رابطه با دیوانسالاری یا بوروكراسی، در یكی از مقاله‌هایش در وبلاگ شخصی خود می‌نویسد: مدت‌هاست كه به خدمت‌ها و خیانت‌های دیوانسالاری می‌اندیشم، بسیاری از انقلاب‌ها در تارهای عنكبوتی بوروكراسی گرفتار شده‌اند، تارهایی كه خاصیت ارتجاعی و بازگردانندگی دارند و همه‌ی شور و شعور انقلابی را خنثی می‌كنند... به طور خلاصه باید گفت كه نظام بوروكراسیِ موجود چند شاخصه‌ی برجسته دارد؛ اوّل اینكه: پیچك‌وار در حال توسعه است، دوم اینكه: با تمام توان از خود دفاع می‌كند، حتی ساختمان و ابزار كار مازاد خود را هم راضی نیست به دیگران بدهد، سوم اینكه: به شدت بخشی‌‌نگر و جزئی‌نگر است، چهارم اینكه: در مقابل تحولات مقاوم است و هر گونه تحول را به منزله‌ی آسیب به خود تلقی می‌كند و در برابر آن مقاومت می‌كند، و آخر اینكه: بازدهی آن بسیار پایین و هزینه‌ی آن فراوان و رو به افزایش است. (روزنامه كیهان 22/9/1385).
76 - سوره‌ی حجر، آیه‌ی 21.
77 - این بحث را تحت‌عنوان «هنر رازگشایی از طبیعت» در كتاب «فرهنگ مدرنیته و توهم» می‌توانید دنبال بفرمایید.
78 - قال رسول‌الله(ص): «اِنَّ جِبرئیلَ اَتَانِی فَقال: اَنَّا مَعْشَرَ الْمَلائِكَةِ لا نَدْخُلُ بَیْتاً فیِهِ كَلْبٌ وَ لاتِمْثَالُ جَسَدٍ» پیامبر خدا(ص) فرمودند: جبرئیل به نزد من آمد و گفت: ما گروه ملائكه در خانه‌ای كه سگ یا مجسمه باشد، وارد نمی‌شویم، (اصول كافی ج3 ص393- بحارالانوار ج56 ص177). برای بررسی بیشتر می‌توانید به نوشتار «حکم شرعی مجسمه» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
79 - بحارالأنوار، ج 1، ص 116.
80 - كلمات قصار، شماره211.
81 - اگر فضای معنوی مسجد مدّ نظر نباشد مرتفع‌ساختن سقف خانه از سه ذرع – حدود سه متر – کراهت دارد، چون موجب فخر می‌گردد.
82 - اسماعیل شفیعی سروستانی، سیر تحول تفكر، فرهنگ و ادب، ص18.
83 - به بحارالانوار ج44 ص242 و یا به عیون اخبارالرضا ج1 ص187 رجوع كنید.
84 - در رابطه با جایگاه تاریخی انقلاب اسلامی به کتاب‌های مربوط به انقلاب اسلامی از همین مؤلف رجوع فرمایید.
85 - جهت تفصیل بیشتر این امر می‌توانید به کتاب «بصیرت حضرت فاطمه (س)» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
86 - البته باید بین «معترض» با «برانداز» تفاوت قائل شد و نباید اعتراض به بعضی حرکات را که موجب به‌خودآمدن مسئولان است به اسم براندازی تلقی کرد.
87 - ارشاد شیخ مفید، ص312.
88 - الامامة و السیاسه، ص30 و 31.
89 - فیلسوفان اثبات می‌کنند که غایتِ مفقود محال است، چون موجود در جهت بالفعل‌شدنِ بالقوه‌هایش حرکت می‌کند و به همان اعتبار که بالقوه است به سوی غایتی که به فعلیت در می‌آید جهت می‌گیرد. پس باید آن جنبه‌ی بالفعل و یا آن غایت موجود باشد تا شیئ جهت فعلیت‌یافتن بالقوه‌هایش به سوی آن حرکت کند و چون ما معتقدیم انقلاب اسلامی حقیقتی است که دارای ذات است، این قاعده در مورد آن نیز صدق می‌کند و این‌طور نیست که بخواهیم حکم امور حقیقی را به امور اعتباری سرایت دهیم.
90 - مفاتیح‌الجنان، زیارت حضرت زهرا(س) در روز یكشنبه.
91 - بحارالأنوار، ج 43، ص 4.
92 - سید هاشم بحرانی، الانصاف فی‌النص علی‌الأئمه(ع)، ص 118.
93 - البیان فی علائم آخرالزمان.
94 - سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی70.
95 - الكامل، ج3 ص193 – تاریخ طبری، ج 4، ص 435.
96 - بیانات مقام معظم رهبری«حفظه‌الله» در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، 1/1/89 : «یقیناً حضور مردم در مشروعیت یك نظام نقش دارد. آن كسانى كه در غرب، مشروعیت خودشان را اساساً ناشى از حضور مردم میدانند و هیچ عامل دیگرى را در آن دخیل نمی‌دانند، آنها یك چنین حضورى را الان ندارند».
97 - به کتاب «ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت» آیت الله جوادی آملی رجوع فرمایید.
98 - میشل فوکو، ایران روح یک جهان بی‌روح، ص 61.
99 - به کتاب «جایگاه و معنی واسطه‌ی فیض» و کتاب‌های مربوط به انقلاب اسلامی و امام خمینی«رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» از همین مؤلف رجوع شود.
100 - صحیفه‌ی امام خمینی«رضوان‌الله‌تعالی‌علیه»، ج 21، ص 327.
101 - خودآگاهی تاریخی، دكتر محمد مددپور، ص119.
102 - انگیزه‌ی اصلی تدوین کتاب «آنگاه که فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود» امر فوق بود، زیرا با رجوع به فرهنگ حضوری اهل‌البیت(ع) می‌توان از فرهنگ غربی عبور کرد.
103 - المحجة البیضاء، ج 5، ص 60.
104 - سوره‌ی مؤمنون، آیات 70 و 71.
105 - در راستای مادی‌شدن مسیحیت، به کتاب «خطر مادی‌شدنِ دین» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
106 - سوره‌ی انعام، آیه‌ی 6.
107 - مفاتیح‌الجنان، در اعمال مشترك ماه شعبان.
108 - دكتر رضا داوری در مقالات خود در مجله‌ی «نامه فرهنگ» سعی وافر دارد تا این نكته‌ی بسیار ارزنده را به گوشزد کند كه هرگز نمی‌توان با هر فكر و فرهنگی از تكنولوژی استفاده كرد و وارد فرهنگ تجدد شد و لذا اگر می‌خواهید فرهنگ خود را حفظ كنید و گرفتار فرهنگ سكولار غرب نشوید، باید از خود شروع كنید. البته همچنان‌كه دأب ایشان است، مستقیماً اظهار نظر نمی‌كند، بلكه خواننده‌ی خود را به تفكر دعوت می‌نماید تا در مقابل انبوه سؤال‌ها مجبور باشد فكر كند، ولی به او كمك می‌كند تا از درست‌فكركردن محروم نشود. برای تعقیب مباحث تمدن‌زایی شیعه، دقت در كتاب‌ها و مقالات دكتر داوری بسیار مفید خواهد بود.
109 - حضرت امام خمینی«رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» می‌فرمایند: «بالجمله فلسفهی امروز حکمای اسلام را و معارف جلیله‌ی اهل معرفت را به حکمت یونان نسبت‌دادن از بی‌اطلاعی بر کتب قوم است»(آداب‌الصلوة، ص304).
110 - به جمله‌ی «قلب اگر جهت روحانی نداشته باشد»، دقت‌کنید؛ یعنی اگر فردی قلبش جهت روحانی داشته باشد، می‌تواند این علوم را بیاورد ولی غرب‌زده نشود. و اگر جامعه هم قلب روحانی داشته باشد، می‌تواند از علوم غرب استفاده‌کند ولی غرب‌زده نشود. اما همانطور که در جلسه‌ی دوم عرض‌شد، ممکن است نخبگان جامعه چنین توانایی را داشته باشند، ولی عموم جامعه نتوانند به چنین آگاهی برسند. و لذا در دوران گذار- قبل از این‌که علوم کاربردی اسلامی را تدوین‌کنیم- در اثر ورود علوم غرب، جامعه خواه‌ناخواه تحت‌تأثیر فرهنگ غرب قرار می‌گیرد. البته ما از طریق بالابردن فرهنگ دینی و رشد آگاهی مردم نسبت به غرب، می‌توانیم از نفوذ آن فرهنگ بکاهیم.
111 - كلمات قصار، شماره211.
112 - مصباح الهدیة الی الخلافة و الولایة، امام خمینی«رحمة‌الله‌علیه»، مصباح 20.
113 - سوره‌ی بقره، آیه‌ی219.
114 - كتاب «فلسفه و بحران غرب»، مقاله‌ی «هیدگر و گشایش راه تفكر» از دكتر رضا داوری، ص49.
115 - سوره‌ی هود، آیه‌ی 7.
116 - برتراند راسل، كتاب جهان‌بینی علمی، نقل از كتاب جهان‌بینی اسلامی تربیت معلم، قسمت توحید، ص6.
117 - نهج‌البلاغه، خطبه‌ی 164.
118 - مقام معظم رهبری«حفظه‌الله‌تعالی» در دیدار با جمعی از نخبگان علمی کشور در تاریخ 6/8/1388.
119 - در مورد تحقیق در رابطه با «عالم انسان دینی» به کتابی که از همین مؤلف با همین عنوان تدوین شده رجوع فرمایید.
120 - شهید آوینی، «مبانی توسعه و تمدن غرب»، ص181
121 - همان، ص179.
122 - سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 96.
123 - در رابطه با اجل مسمی‌داشتن تمدن‌ها، به کتاب «خطر مادی شدن دین» قسمت علت سقوط تمدن‌ها، از همین مؤلف رجوع فرمائید.
124 - سوره‌ی یونس، آیه‌ی 19.
125 - سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی 43.
126 - سوره‌ی نحل، آیه‌ی 61.
127 - سوره‌ی إسراء، آیه‌ی81 .
128 - منتهی‌الآمال، ج2، ص486.
129 - البته عنایت داشته باشید كه گرایش‌ها از جهتی فطری است و از جهتی طبیعی و یا از جهتی فطری است و از جهت دیگر وَهمی و غیر حقیقی است. مثلاً «محبت» از آن جهت كه انسان نیاز دارد كه خدا را - به عنوان كمال مطلق- دوست داشته باشد و خدا هم از او راضی باشد، یك امر فطری است، ولی از آن جهت كه نیاز دارد بقیه را دوست داشته باشدیا بقیه او را دوست بدارند، می‌تواند طبیعی یا وَهمی باشد.
130 - سوره‌ی طه، آیه‌ی120.
131 - سوره‌ی روم، آیه‌ی30.
132 - برای پیگیری این موضوع به كتاب «خطر مادی شدن دین» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
133 - صحیفه‌ی امام، ج 21، ص 83.
134 - اشاره به آیات 227، 229 و 230 سوره‌ی بقره است.
135 - به کتاب «راز شادی امام حسین(ع) در قتلگاه» از همین مؤلف رجوع فرمائید.
136 - سوره‌ی حدید، آیه‌ی 3.
137 - الکافی، ج 1، ص 91.
138 - مارتین لینگز با نام اسلامی ابوبکر سراج‌الدین ازعارفان پیرو طریقت شاذلیه و از مریدان فریتهوف شوئون (شیخ‌عیسی‌نورالدین‌احمد) بود. او در سال ۱۹۰۹ در منچستر در یک خانواده‌ی مسیحی پروتستان زاده شد؛ در آکسفورد به مطالعه‌ی آثار رنه‌گنون و فریتهوف شوئون پرداخت و اسلام را انتخاب کرد.
139 - سوره‌ی آل‌عمران، آیه‌ی 67.
140 - سوره‌ی بقره، آیه‌ی 100.
141 - با این که مسیر امام را از مدینه تا طوس طوری انتخاب کردند که از شهرهای طرفدار اهل‌البیت(ع) عبور نکنند.
142 - الكامل، ج3 ص193.
143 - مسند احمد حنبل، ج 4، ص 96 - مجمع‌الزوائد، ج 5، ص224 و 235- صحیح مسلم، ج 6 ، ص 22 (نقل از ترجمه‌ی الغدیر، ج20، ص242).
144 - سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 185.
145 - سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 185.
146 - سوره‌ی اعراف، آیه‌ی40.
147 - قرآن در آیه‌ی 37 سوره‌ی ق می‌فرماید: «إِنَّ فِی ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَن كَانَ لَهُ قَلْبٌ»؛ یعنی این قرآن ذكر و بیدار باشی است برای كسی كه قلب دارد، و قلبِ خود را از بین نبرده است. و یا در مناجات شعبانیه از خدا تقاضا می‌كنی: «وَ اَنِرْ اَبْصَارَ قُلُوبِنَا...»؛ خدایا! چشم‌های دل ما را باز كن. پس معلوم می‌شود قلب انسان توان دیدن حقایق را دارد مگر اینكه محجوب شده باشد.
148 - در مورد وسعت قلب یا نفس ناطقه و حضور آن در همه‌ی عوالم هستی و چگونگی به فعلیت آوردن استعداد آن به کتاب «چگونگی فعلیت‌یافتن باورهای دینی» از همین مؤلف رجوع فرمائید.
149 - سوره‌ی نصر، آیه‌ی 2.
150 - سوره‌ی محمد(ص)، آیه‌ی 15.
151 - امام خمینی«رضوان‌الله‌تعالی‌علیه»، آداب الصلوة(آداب نماز)، متن، ص 47.
152 - سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 12.
153 - در مورد چگونگی رؤیت نور به سلسله مباحث حقیقت نوری اهل البیت(ع) رجوع فرمائید.
154 - به کتاب «از برهان تا عرفان» از همین مولف رجوع شود.
155 - الکافی،ج2،ص320.
156 - مقام معظم رهبری«حفظه‌الله‌تعالی»، 25/2/1386.
157 - در رابطه با معنی بی‌عالَمی تمدن غربی به کتاب «عالم انسان دینی» از همین مؤلف رجوع فرمائید.
158 - كتاب فلسفه و بحران غرب، مقاله‌ی «هیدگر و گشایش راه تفكر آینده» دكتر رضا داوری، ص49.
159 - قرآن در رابطه با بی‌نتیجه‌ماندن فعالیتِ اهل دنیا می‌فرماید: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالاً»، بگو آیا شما را از زیانكارترین مردم آگاه گردانیم «الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا» آنان كسانىاند كه كوشششان در زندگى دنیا به‌هدر رفته و خود مىپندارند كه كار خوب انجام مىدهند. (سوره‌ی کهف، آیات 103 و 104).
160 - بحثی که در پیش رو دارید یک بحث نسبتاً تخصصی در رابطه با روش علم تجربی است تا گمان نشود علم تجربی حکایت کاملی از واقعیات است و تا عنوان بحث «روح محدودنگر علم جدید» در صفحات آینده ادامه دارد، خوانندگان محترم چنانچه مایل نیستند این موضوع را به صورت تخصصی ادامه دهند، می‌توانند از این صفحات عبور کنند و بحث را از «روح محدودنگرِ علم جدید» ادامه دهند.
161 - علم و دین، ایان‌باربور، ترجمه‌ی بهاءالدین‌خرمشاهی، ص 169 به بعد همراه با تلخیص.
3- مقاله‌ی «ارمغان مدرنیته‌ی غرب» از پرفسور حمید مولانا، کیهان پنج شنبه 8/10/86 .
163- همچنان که قبلاً عرض شد ما در دوران گذار چاره‌ای نداریم که از ابزارهای موجود استفاده کنیم، ولی هدف اصلی ما زندگی دیگر و پیرو آن نیازهای دیگری است.
164 - برای بررسی علت سقوط تمدن ها به بحث «سنت سقوط تمدن ها از نظر قرآن» در کتاب «خطر مادی‌شدن دین» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
165 - اصول كافی، ج1 ص471.
166 - بحارالأنوار، ج 51، ص 156.
167 - سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 34.
168 - سوره‌ی یونس، آیه‌ی 47.
169 - البته اگر جامعه‌ای فاسد بود و انسان توانست خود را - در عین اینكه درآن جامعه‌ی فاسد زندگی می‌كند- از آن جامعه دور نگه دارد و جهت ایجاد جامعه‌ای سالم در تلاش باشد، حكمش جدا است و چنین انسانی مقهور اراده‌ی اجتماع فاسد نمی‌شود.
170 - سوره‌ی بقره، آیه‌ی 38.
171 - سوره‌ی زخرف، آیه‌ی 78.
172 - سوره‌ی مؤمنون، آیات 70 و 71.
173 - سوره‌ی یونس، آیه‌ی 32
174 - پایان بحث و بررسی نظر علامه طباطبایی«رحمة‌الله‌علیه» در ذیل آیه‌ی 200 سوره‌ی آل‌عمران.
175- برای روشن شدن این موضوع به کتاب «آنگاه که فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود» از همین مؤلف مراجعه فرمایید.
176 - امام خمینی«رحمة‌الله‌علیه»، پیام 2/1/68 .
177 - بحار الانوار، ج 52، ص 318.
178 - اثبات الهداة، ج 3، ص 478، نقل از کتاب «ظهور نور» ص 130.
179- اصول کافی، ج 1 ، ص 10.
180- سوره‌ی قصص، آیه‌ی 6.
181 - روزنامه‌ی کیهان، پنج شنبه 1/9/86 .
182 - فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع)، ص733 - بحارالانوار، ج51 ، ص148.
183 - سوره‌ی بروج، آیه‌ی 8 .
184 - سوره‌ی بروج، آیه‌ی 4.
185 - در حدیث قدسی داریم که: «العظمة ردائی و الكبریاء إزاری، فمن نازعنی فیهما قصمته» عظمت، ردای من و کبریایی، پیراهن من است، پس هرکس در این دو با من منازعه کند من پشت او را می‌شکنم. ( محدث عاملى- زین العابدین كاظمى خلخالى، الجواهر السنیة-كلیات حدیث قدسى، ص 332)
186 - سوره‌ی هود، آیه‌ی 78.
187 - سوره‌ی هود، آیه‌ی 79.
188 - الكافی، ج8 ، ص 216.
189 - سوره‌ی فصلت، آیه‌ی 53.
190 - امام خمینی«رحمة‌الله‌علیه»، آداب‌الصلاة، ص 47.
191 - به خطبه‌ی اول نهج‌البلاغه رجوع شود.
192 - مفاتیح‌الجنان، دعای امام حسین(ع) در روز عرفه.
193 - تفسیر سوره‌ی حمد، امام خمینی«رحمة‌الله‌علیه».
194 - به كتاب «از برهان تا عرفان»، ص51 از همین مؤلف رجوع شود.
195 - جهت بررسی بیشتر به کتاب «آنگاه که فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود» از همین مؤلف رجوع فرمایید.
196 - سوره‌ی مؤمن، آیه‌ی 82 .
197 - سوره‌ی مؤمن، آیه‌ی 83 .
198 - کتاب «علم و دین»، ایان باربور، خلاصه‌ی صفحات 309 به بعد.
199 - سوره‌ی رعد، آیه‌ی 2.
200 - به کتاب «زن؛ آن‌گونه که باید باشد» ص 268 رجوع شود.
201 - بحارالأنوار، ج 52، ص337 - ترجمه‌ی ارشاد مفید، ج2 ، ص517.
202 - ترجمه‌ی ارشاد مفید، ج2، ص518.
203 - به کتاب «آنگاه که فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود» از همین مؤلف، به مبحث «وقت» رجوع شود.
204 - قرآن در رابطه با پیامبران می‌فرماید از یك طرف كتاب‌های قبل از خود را كه حكایت از انوار وحی و حقیقت بوده تصدیق می‌كردند و از طرف دیگر به پیامبر بعد از خود بشارت می‌دادند، به عنوان مثال به آیه‌ی 6 سوره‌ی صف یا آیه‌ی 41 سوره‌ی مائده رجوع فرمایید.
205 - منتخب الاثر، ص 598- ملحقات الاحقاق، مرعشی نجفی، ج 29، ص 247.
206ـ الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر(عج)، ص 71
207 - نام قصبه‌ی اردن
208 - ارشاد مفید، طبع سنگی، ص122 - استعیاب، ترجمه‌های القرشی، ج 3 ، ص1105.
209 - امام‌شناسی، آیت‌الله حسینی طهرانی، ج11، ص303.
210 - این بدین معنی نیست که فلسفهی حاکم در غرب روح همه‌ی افراد آن مرز و بوم را تحت تأثیر خود قرار داده باشد و به حکم فطرت خود متوجه‌ی روح و روان برای حیوانات نباشند.
211 - سوره‌ی بقره، آیه‌ی 205.
212 - سوره‌ی بقره، آیه‌ی 115.
213 - سوره‌ی حدید، آیه‌ی 4.
214 - الكافی، ج1، ص97.
215 - بحارالانوار، ج66 ، ص291.
216 - به كتاب «منزلت عقل در هندسه‌ی دینی»، از آیت‌الله‌جوادی آملی رجوع شود.
217 - متولد 260 و متوفی 339 هجری قمری.
218 - متولد 370 و متوفی 428.
219 - متولد 549 و متوفی 587.
220 - متولد 597 و متوفی 672.
221 - محی‌الدین بن عربی در سال ۵۶۰ (ه.ق.) در شهر مرسیه، مورسیای فعلی، در جنوب شرقی اندلس به‌دنیا آمد و در ۲۲ ربیع‌الثانی ۶۳۸ قمری مطابق با ۱۰ نوامبر ۱۲۴۰ میلادی در دمشق در سن ۷۸ سالگی درگذشت.
222 - متولد 979 و متوفی 1050.
223 - اسفار اربعه، ج 8 ، ص 203.
224 - آداب‌الصلاة ، ص 304.
225 - دیدار با اساتید فلسفه و کلام حوزه‌ی علمیه قم 29/10/82.
226 - پیام به مناسبت همایش جهانی بزرگداشت صدرالمتألهین 1/3/78.
227 - پیام به مناسبت همایش جهانی بزرگداشت صدرالمتألهین 1/3/78.
228 - دیدار با اساتید فلسفه و کلام حوزه‌ی علمیه قم 29/10/82.
229 - دیدار با اعضای شورای عالی کنگرة بزرگداشت صدرالمتألهین 18/9/80.
230 - سوره‌ی انعام، آیات 25 و 26
231 ـ به کتاب «فرهنگ مدرنیته و توهّم» فصل سوم، تحت عنوان مبنای مشکل، از همین مولف رجوع شود.
232 ـ نهج‌البلاغه، کلمات قصار، شماره 212.
233 ـ روزنامه‌ی کیهان، تأثیر ساخت و سازهای مدرن بر معماری ایرانی، تاریخ 6/ 10/ 1386.
234 - وسائل‌الشیعه، ج 17، ص46.
235 - اتین ژیلسون، نقد تفکر فلسفی غرب، ترجمه‌ی دکتر احمد احمدی.
236 - علی نصیری، اسلام و تجدد، ص 45.
237 - کافی، ج 8 ، ص 81 - مسند احمد حنبل، ج 3 ، ص 311.
238 - نهج‌البلاغه عبده، ج 2 ، ص 29 - وسائل‌الشیعه، ج 16، ص 179.
239 - سوره‌ی نساء، آیه‌ی 119.
240 - سوره‌ی نساء، آیه‌ی 120.
241 - سوره‌ی نحل، آیه‌ی 89 .
242 - سوره‌ی احزاب، آیه‌ی 36 .
243 - بحار الأنوار، ج2، ص 245.
244 - علل تزلزل تمدن غرب- فرهنگ مدرنیته و توهّم.
245 - بحارالانوار، ج59، ص 290.
246 - سوره‌ی حدید، آیه‌ی 21.
247 - سوره‌ی نمل، آیه‌ی 38.
248 - سوره‌ی نمل، آیه‌ی 39.
249 - سوره‌ی نمل، آیه‌ی 40.
250 - سوره‌ی سبأ، آیه‌ی 14.
251 - موضوعِ مقام حضوری و «وجودی» اهل‌البیت(ع) را در کتاب «آنگاه که فعالیت‌های فرهنگی پوچ می‌شود» از همین مؤلف دنبال بفرمائید.