بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِكُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ»؛(1)
و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت من در زمین جانشینی خواهم گماشت [فرشتگان] گفتند آیا در آن كسی را میگماری كه در آن فساد انگیزد و خونها بریزد و حال آنكه ما با ستایش تو [تو را] تنزیه می‌كنیم و به تقدیست میپردازیم فرمود من چیزی میدانم كه شما نمیدانید.
موضوع هدف حیات زمینی آدم از جمله مباحث عمیق قرآنی است كه تأمل و تدبر در آن موجب گشایش معارف بسیار عمیقی می‌گردد و جایگاه انسان در دنیا و وظایفی كه پیرو آن بر عهده انسان هست را روشن می‌نماید. همین طور كه می‌دانید معارفی كه قرآن به انسان ارائه می‌دهد، دارای درجات متفاوتی است و هركس در حدّ خود می‌تواند از آن بهره‌گیری كند، و مسلّم است كه بعضی از معارف قرآنی برای جواب‌گویی به ابعاد عمیق و سؤال‌های دقیق انسانی است به طوری که امام سجاد(ع) می‌فرمایند: بعضی از آیات قرآن مربوط به انسان‌های ژرف‌نگری است که در آخرالزمان می‌آیند.(2) از جمله آن معارف عمیق، موضوع حیات آدم قبل از هبوط در زمین است كه خداوند در چندین جا از قرآن كریم از زوایای مختلف بدان پرداخته و رازهای گرانقدری را برای ما آشكار نموده است. قرآن می‌فرماید: «وَاتَّبِعُوا اَحْسَنَ ما اُنْزِلَ اِلَیْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ»؛(3) تبعیت كنید از بهترین چیزی كه برایتان از طرف پروردگارتان نازل شده است. با اندك تأمل در آیات مربوط به شرایط قبل از هبوط آدم، مشخص می‌شود كه از جمله آیاتی كه باید در زمرة «اَحْسَنَ مَا اُنْزِلَ اِلَیْكُمْ» قلمداد كرد، آیات مربوط به موضوع فوق است. به عنوان مثال؛ خدا در قرآن می‌فرماید: «فَاذْكُروُنی اَذْكُرْكُم»(4) یاد من باشید تا من هم یاد شما باشم. در جای دیگر می‌فرماید: «اُذْكُروُا نِعْمَتِیَ الَّتی اَنْعَمْتُ عَلَیْكُم»(5) به یاد نعمت‌های من باشید كه به شما دادم. چنانچه ملاحظه می‌کنید عده‌ای را دعوت می‌كند كه از نعمت‌ها بگذرید و مستقیماً به یاد خدا باشید و عده‌ای را دعوت می‌كند كه از طریق نعمت‌ها به یاد خدا باشید. آری؛ هر دو دعوت، دعوت حقّی است ولی درجة آن دو متفاوت است. آری مستقیماً یادِ خودِ خدا بودن كار همه كس نیست و عموماً از طریق توجه به نعمت‌های الهی می‌توانند یاد خدا باشند. گفت:
خود هنر دان دیدن آتش عیان
نی گپ دلَّ عَلَی النّار دُخان
با توجه به این مقدمه خواستم عرض كنم بحث از این‌كه سعی شود آدم جایگاه خود را در هستی بشناسد، یك بحث عمیقی است و بررسی آن شامل حال همة افراد نمی‌شود. ولی کسانی‌كه می‌توانند در این موضوع و آیات مربوطه تدبّر كنند، نباید خود را محروم نمایند. زیرا کسی‌که می‌تواند حقایق بالاتری را بفهمد، اگر در فهم آن حقایق همت نكند و به حقایق پایین یا متوسط بسنده نماید، در عین این‌كه جواب سؤالات و استعدادات خود را به خوبی نداده، یكی از مشكلاتش در قیامت این است كه چرا جای خالی استعدادهایش را با معارف عمیق پر نكرده‌است.
از بحث‌های ذهن‌پرور و نظام‌مند؛ بحثِ حضور آدم و آدمیت در بهشت اولیه یا برزخ نزولی است. در قرآن به این معنا كه بودن انسان در مراتب هستی - اعم از برزخ نزولی و دنیا و برزخ صعودی- به چه معناست و فلسفه وجودی عالَم در رابطه با آدم چگونه است، بحث حساسی شده است و در واقع باید گفت این بحث به خودی خود یك دستگاه فكری دقیقی است كه جایگاه همة معارف دین را روشن می‌نماید. عموماً هم دیده‌اید كه به راحتی كسی وارد آن نمی‌شود و نباید هم بشود، زیرا معارفی را كه مربوط به این موضوع است، به دست نمی‌آورد و بیشتر برای این افراد موضوع بهشت اولیة آدم یك قصه محسوب می‌شود. در صورتی كه قرآن هیچ چیزی را كه جنبه هدایتی برای ما نداشته باشد، نیاورده است، زیرا قرآن كتاب هدایت است و نه كتاب قصه.