1. راغب در کتاب «مفردات»(68) مى گوید: ربا در لغت داراى دو معناست: 1. زیادى 2. علوّ و برترى; سپس براى هر کدام از این دو آیات قرآن را شاهد مى آورد، در مورد معناى دوم: «(فَاِذا اَنْزَلْنا عَلَیها الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ); وقتى که آب (باران را) بر زمین (مرده بى آب و علف) فرستادیم زمین به جنبش درمى آید و رشد مى کند».(69)
بعضى از ادباى عرب «رشد و نمو» را هم جزیى از معناى «ربا» دانسته اند; بنابراین معناى ربا، فزونى توأم با رشد است; که این معناى سوم با آیه فوق سازگارتر است و «تربیت» را هم بدین جهت تربیت مى گویند که فزونى در انسان بوجود مى آید و انسان رشد و نموّ پیدا مى کند.
این دانشمند معروف لغت سپس مى افزاید:
«ربا» هرگونه زیادى در سرمایه است ولى در عرف شرع به زیادى خاصّى اطلاق مى گردد.
خلاصه اینکه او براى ربا دو معنا ذکر کرده است:
1. زیادى 2. رشد و نموّ.
2. صاحب مقاییس اللغة مى گوید: ربا به دو صورت آمده «ربا» و«رباء» و هر دو یک معنا دارد و آن زیادى و رشد و نموّ است.
به این ترتیب هر سه مفهوم را، در معناى ربا جمع کرده است.
3. مؤلّف لسان العرب ـ که از کتاب هاى لغت گسترده و فراگیر است ـ در این مورد مى گوید: ربا به معناى زیادى و نموّ است.
4. و بالاخره صاحب التحقیق فى کلمات القرآن الکریم مى فرماید: «والتحقیق أنّ الأصل الواحد فی هذه المادّة، هو الانفتاح مع زیادة بمعنى أن ینفتح شی فى ذاته ثمّ ینحصل له فضل وزیادة»; یعنى مفهوم اصلى این واژه گشایش توأم با افزایش است.
از مجموع آنچه در بالا آمده نتیجه گرفته مى شود که ربا در لغت عرب داراى سه معناست: 1. زیادى 2. علو 3. نموّ; و در عرف شرع، زیادى در معاملات یا وام، با شرایط خاصّى است.
بنابراین آیات ربا در قرآن مجید شامل رباى قرضى یا رباى معاوضه هر دو مى شود; خواه زیاده فعلیه باشد یا وصفیّه یا انتفاعیّه یا عملیّه یا منافع و اگر هیچ دلیلى بر حرمت اقسام پنجگانه زیاده که در متن تحریرالوسیله آمده، نداشتیم غیر از آیات شریفه قرآن، اطلاق آیات مذکور براى اثبات مدّعى کافى بود; چون کلمه ربا، معناى وسیعى دارد که شامل هر یک از اقسام پنجگانه زیاده مى شود.(70)