بین مکتب هاى اقتصادى مادّى و مکتب هاى اقتصادى الهى، در مورد ارتباط بین اخلاق و مسائل اقتصادى، اختلاف مهمّى هست; از جمله:
در مکتب هاى مادّى این دو مقوله، کاملا از هم جدا هستند، و اخلاق هیچ تأثیرى بر اقتصاد ندارد. اقتصاد در مکتب هاى مادى کاملا خشک و بى روح است، چرا که معیار در این طرز تفکّر درآمد بیشتر با تلاش کمتر است، از هر راهى که مقدور باشد; یعنى هر چه سطح درآمد بالاتر و تلاش کمتر باشد مطلوب تر است، امّا مسائل اخلاقى هیچ جایگاهى در این اقتصاد ندارد.
به همین جهت اگر درآمد، حتى از راه ساخت و فروش بمب هاى کشتار جمعى، مواد خانمان سوز مخدّر و حتى برده فروشى و انسان فروشى ـ که دنیاى غرب به طور صریح به آن اعتراف مى کند ـ باشد براى آنها مطلوب است، چون این مکتب،چیزى را به نام عواطف انسانى در کنار اقتصاد خود نمى شناسند، به همین جهت متمدّن ترین انسان هاى این مکتب، سازندگان سلاح هاى کشتار جمعى و آدم فروشان و مانند آنها... هستند، نه انسانهاى باعاطفه که حسابى براى مسائل اخلاقى در مسائل اقتصادى باز کنند.
و امّا در مکاتب الهى کاملا مسأله برعکس است، یعنى به گونه اى اخلاق و اقتصاد به هم گره خورده اند که قابل تفکیک و جدایى نیستند، تأمّل و تفکّر در واجبات، مستحبّات و مکروهات ابواب معاملات، دلیل بر این مدّعاست.
روایتى که علاّمه بزرگ، فقیه و اصولى توانمند، مرحوم شیخ انصارى ـ رضوان الله تعالى علیه ـ به نقل از کتاب شریف تحف العقول(36) در ابتداى کتاب باارزش مکاسب(37) نقل مى کند شاهد این گفتار است.
در این روایت شریف از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «هر چیزى که در آن مصلحت و منفعتى براى مردم و بندگان خدا باشد معامله، خرید و فروش، اجاره و هرگونه نقل و انتقال.... در مورد آن حلال است، و هر چیزى که مفسده و ضرر مردم در آن باشد معامله، خرید و فروش، اجاره و... در آن باطل و حرام است».
در این روایت مى بینیم که اساساً معیار اصلى در صحت و بطلان معاملات و تجارت ها، یک مسأله مهم اخلاقى ـ که آن نفع و ضرر عموم مردم است ـ مدّنظر مى باشد نه فقط نفع و ضرر فرد معامله گر; «ببین تفاوت ره از کجاست تا کجا».
خلاصه، اقتصاد در مکاتب الهى زیر چتر اخلاق است و در مکتب هاى مادّى، بیگانه از اخلاق; بسیارى از کسب ها و معاملات، چون ضد اخلاق است، و باعث گرفتارى مستضعفان مى شود و خون بى گناهان را مى ریزد و فقرا را فقیرتر مى کند و... از نظر اسلام ممنوع است.