همه دعاهاى وارد شده از سوى ائمه اطهار (ع) وسیله گرانبهایى براى تقرب به خداى متعال هستند، ولى برخى از دعاها مزایاى دیگرى نیز دارند؛ گنجینه هایى از علوم و معارف اهل بیت(ع) در آن ها ذخیره شده است، كه با دقت در آن ها مى‌توان به اندازه ظرفیت، فهم، معرفت و دقت خود از معارف بلند و گرانبهاى آن ها بهره جست. دعاى مكارم الاخلاق(178) از جمله آن ها است. هر فراز این دعاى شریف حاوى پیامها و درسهاى مهمى براى انسان است. همان طورى كه از نام این دعا پیداست، موضوع این دعا متمركز در مسائل اخلاقى است و با دقت در مضامین آن مى‌توان به نكات بسیار ارزشمند اخلاقى دست یافت.
نام این دعا به ما یادآور مى‌شود كه در مقام درخواست از خداى متعال، نباید تنها به امور مادى و دنیوى توجه داشت. شاید اكثر كسانى كه
( صفحه 276)
دعا مى‌كنند، بیشتر متوجه نیازهاى مادى جسمانى، اجتماعى و... خود هستند و كمتر توجه دارند كه كسب فضایل اخلاقى نیز نیازمند درخواست از خداست؛ بلكه به همان اندازه كه فضایل اخلاقى از امور مادى برترى دارد، باید براى به دست آوردن آن بیشتر و عمیق تر دعا كرد.
ما معمولاً زمانى به سراغ دعا مى‌رویم و از خدا طلب كمك مى‌كنیم كه احساس كنیم وسایل مادى براى رفع آن حاجت در اختیار ما نیست.
«فاِذا رَكِبُواْ فِى الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ»(179)
زمانى كه در وسط دریا امواج خروشان و سهمگین بلند مى‌شود و انسان خود را در معرض غرق شدن مى‌بیند، آنگاه دست به دعا برمى دارد؛ وقتى كه با مشكل بزرگى روبرو مى‌شود و رفع آن را در توان خود نمى‌بیند، از خدا طلب یارى مى‌نماید. در حالى كه باید هر چیزى را كه طالبیم و بقاء آنچه را كه داریم تنها از خدا بخواهیم، زیرا عالم هستى تحت قدرت اوست؛ سر رشته دار همه اسباب و مسببات اوست و نیز آنچه خدا به ما عطا مى‌كند، خود ضمانت بقاء ندارد و بقاء آن به دست خداست. و از این نظر تفاوتى میان احتیاجات پیش پاافتاده و نیازهاى معنوى و اساسى انسان وجود ندارد.
كارگرى كه صبح از خانه بیرون مى‌آید تا براى كسب روزى حلال به كار خود مشغول شود، باید بیندیشد كه دست، پا، چشم، عقل، حیات و نعمتهاى بى شمار دیگرى كه در اختیار اوست، همه از جانب خداست و اگر
( صفحه 277)
در هر كدام از این اسباب خللى حاصل شود، او به خواستهایش نمى‌رسد؛ پس باید همراه با تلاش و كوشش، نیازهاى خود را از خدا بخواهد.
دانشجویى كه مشغول تحصیل علم است، باید در پى تحصیل علم تلاش كند، امّا بداند كه استاد، هم مباحثه، كتاب، گوشى كه مى‌شنود، فهمى كه درك مى‌كند، سلامتى و... همه از خداست و اگر هر كدام از آنها قوام نیابد، او نمى‌تواند به تحصیل علم بپردازد؛ پس باید از خدا بخواهد كه اسباب علم آموزى را براى او فراهم آورد.
یكى از نیازهاى اساسى انسان تحصیل مكارم الاخلاق و سجایاى انسانى است. درست است كه باید با تلاش و كوشش اخلاق سیئه را از خود دور ساخت و فضایل اخلاقى را جانشین آن ها نمود، ولى چون اختیار همه اسباب و مسببات تنها به دست خداست، باید توفیق كسب آن ها را از خدا خواست. این اسباب و وسایط كه در نظام خلقت وجود دارند، همگى مجارى فیض خدایند.