عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) : قَالَ لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ إِلَّا وَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهَا رِزْقَهَا حَلالاً یَأْتِیهَا فِی عَافِیَةٍ وَ عَرَضَ لَهَا بِالْحَرَامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَإِنْ هِیَ تَنَاوَلَتْ شَیْئاً مِنَ الْحَرَامِ قَاصَّهَا بِهِ مِنَ الْحَلَالِ الَّذِی فَرَضَ لَهَا».(126)
امام باقر(ع) فرمودند: هیچكس نیست مگر اینكه خدای عزّ و جلّ برای او رزق حلالی در عین سلامت و عافیت، فرض كرده و در عرض هر رزق حلالی، از جهت دیگر، رزق حرامی را قرار داده، پس اگر آن شخص چیز حرامی را بهدست آورد، به همان اندازه از رزق حلال او كم میگذارند.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع): قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ خَلَقَ مَعَهُمْ أَرْزَاقَهُمْ حَلَالًا طَیِّباً فَمَنْ تَنَاوَلَ شَیْئاً مِنْهَا حَرَاماً قُصَّ بِهِ مِنْ ذَلِكَ الْحَلَالِ».(127)
از امام صادق(ع) است كه فرمود: خداوند عزّ و جلّ افراد را خلق كرد و همراه آنها رزقشان را به صورت حلال و طیب خلق نمود، پس اگر كسی آن را به صورت حرام بهدست آورد، به همان اندازه از رزق حلال او كم میشود.
توجه فرمودید كه در حدیث اول امام باقر(ع) چه اسراری از سنت رزق را در عالَم هستی برای انسانها روشن فرمودند، كه اولاً؛ هركس رزق حلالی دارد كه در نهایت آرامش و عاقبت به خیری برای او قرار دادهاند. ثانیاً؛ درست از جهت دیگر همان رزق را به صورت حرام بر او عرضه كردهاند تا در عرضة انتخاب بین حلال و حرام، ایمان او آزموده شود و بتواند بین رزق حلال و مشابه آن كه به صورت حرام است یكی را انتخاب كند. ثالثاً؛ این طور نیست كه انسان گمان كند حالا كه آن وجه حلالِ رزق برایمان هست پس خوب است فعلاً وجه حرام آن را استفاده كنیم و سپس به سراغ وجه حلال آن رویم. میفرماید: درست به همان اندازه كه از حرام استفاده نمودی از حلالی كه برایت مقدر شده است كاسته میشود.
آیا بر انسان بصیر لازم نیست بر این نكتة نورانی تأمل كند كه امام میفرمایند: «درست در كنار رزق حلال، وجه حرامی از آن رزق را بر او عرضه میدارند.»
اگر عنایت فرمایید مطلب فوق جواب بسیاری از سؤالات انسانهای دقیق در مورد فلسفة رزق است. آنجایی كه انسان سؤال میكند چرا ما را محتاج به رزق نمود و چرا این رزقها را رنگارنگ كرد و شرایط متنوعی در دستیابی به آن فراهم كرد؟ جواب همة آنها را در یك كلمه فرمود كه بناست در كنار هر رزق حلالِ خوش عاقبتی، رزق حرام بد عاقبتی عرضه شود تا انسان آزموده گردد. بر شماست كه بر این حدیث نورانی تأملی بیش از آنچه عرض كردیم داشته باشید.
در حدیث دوم حضرت امام صادق(ع) آخرین عبارت از حدیث اول را متذكر میشوند كه: این طور نیست كه گمان كند حالا كه آن وجه حلال رزق برایمان هست پس خوب است فعلاً وجه حرام آن را استفاده كنیم و سپس به سراغ وجه حلال آن رویم. میفرمایند: درست به همان اندازه كه از حرام استفاده نمودی از حلالی كه برایت مقدر شده است كاسته میشود.