با توجه به فرموده پیامبر فرضیه دیگرى نیز باطل شد و آن این كه كسى بگوید: درست است كه دین مى‌تواند رفتارهاى ارزشى را بیان كند و بگوید چه حلال است و چه حرام، ولى بخشى از
( صفحه 66 )
رفتارهاى ارزشى را خود پیامبر گفته است و بخشى را به عهده مردم گذاشته است؛ یعنى، آنچه را مربوط به زمان خودش بوده گفته است و بقیه را به مردم واگذاشته كه مردم به مقتضاى شرایط زمان خویش، خود تشخیص دهند كه چه چیزى حلال است و چه چیزى حرام. معناى این سخن این است كه پیامبر همه آنچه را كه موجب سعادت ما بوده نگفته است؛ در صورتى كه حضرت فرمود: چیزى نیست كه سعادت شما را تضمین كند، مگر آن كه آن را بیان كرده‌ام. البته سخن حضرت بدان معنا نیست كه حضرت جزئیات را بیان كرده‌اند، بلكه ایشان عناوین كلى را بیان كرده‌اند، تا پس از ایشان در سایر زمانها كسانى كه صلاحیت دارند احكام جزئى و حلال و حرام مترتب بر مصادیق و موضوعات را از آن عناوین كلى استخراج كنند و آنها را تحت عناوین اوّلیه و یا عناوین ثانویه و گاه به عنوان احكام حكومتى ارائه دهند و بى‌تردید تشخیص مصادیق و احكام جزئى كه اصطلاحا فتوا نام گرفته است، منطبق بر همان كلیاتى است كه در قرآن، سنّت رسول خدا و سخنان ائمه معصومین علیهم‌السلام ذكر شده است.
( صفحه 67 )