تربیت
Tarbiat.Org

اصول کافی جلد 3
ابی‏جعفر محمد بن یعقوب کلینی مشهور به شیخ کلینی

باب: پیشى گرفتن در ایمان

بَابُ السَّبْقِ إِلَى الْإِیمَانِ
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ صِفْهُ لِى‏رَحِمَكَ اللَّهُ حَتَّى أَفْهَمَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سَبَّقَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ كَمَا یُسَبَّقُ بَیْنَ الْخَیْلِ یَوْمَ الرِّهَانِ ثُمَّ فَضَّلَهُمْ عَلَى دَرَجَاتِهِمْ فِى السَّبْقِ إِلَیْهِ فَجَعَلَ كُلَّ امْرِئٍ مِنْهُمْ عَلَى دَرَجَةِ سَبْقِهِ لَا یَنْقُصُهُ فِیهَا مِنْ حَقِّهِ وَ لَا یَتَقَدَّمُ مَسْبُوقٌ سَابِقاً وَ لَا مَفْضُولٌ فَاضِلًا تَفَاضَلَ بِذَلِكَ أَوَائِلُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ أَوَاخِرُهَا وَ لَوْ لَمْ یَكُنْ لِلسَّابِقِ إِلَى الْإِیمَانِ فَضْلٌ عَلَى الْمَسْبُوقِ إِذاً لَلَحِقَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَهَا نَعَمْ وَ لَتَقَدَّمُوهُمْ إِذَا لَمْ یَكُنْ لِمَنْ سَبَقَ إِلَى الْإِیمَانِ الْفَضْلُ عَلَى مَنْ أَبْطَأَ عَنْهُ وَ لَكِنْ بِدَرَجَاتِ الْإِیمَانِ قَدَّمَ اللَّهُ السَّابِقِینَ وَ بِالْإِبْطَاءِ عَنِ الْإِیمَانِ أَخَّرَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِینَ لِأَنَّا نَجِدُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْ‏آخِرِینَ مَنْ هُوَ أَكْثَرُ عَمَلًا مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَكْثَرُهُمْ صَلَاةً وَ صَوْماً وَ حَجّاً وَ زَكَاةً وَ جِهَاداً وَ إِنْفَاقاً وَ لَوْ لَمْ یَكُنْ سَوَابِقُ یَفْضُلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً عِنْدَ اللَّهِ لَكَانَ الْ‏آخِرُونَ بِكَثْرَةِ الْعَمَلِ مُقَدَّمِینَ عَلَى الْأَوَّلِینَ وَ لَكِنْ أَبَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُدْرِكَ آخِرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ أَوَّلَهَا وَ یُقَدَّمَ فِیهَا مَنْ أَخَّرَ اللَّهُ أَوْ یُؤَخَّرَ فِیهَا مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِى عَمَّا نَدَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمُؤْمِنِینَ إِلَیْهِ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَى الْإِیمَانِ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سابِقُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ قَالَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ وَ قَالَ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ فَبَدَأَ بِالْمُهَاجِرِینَ الْأَوَّلِینَ عَلَى دَرَجَةِ سَبْقِهِمْ ثُمَّ ثَنَّى بِالْأَنْصَارِ ثُمَّ ثَلَّثَ بِالتَّابِعِینَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ فَوَضَعَ كُلَّ قَوْمٍ عَلَى قَدْرِ دَرَجَاتِهِمْ وَ مَنَازِلِهِمْ عِنْدَهُ ثُمَّ ذَكَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ إِلَى آخِرِ الْ‏آیَةِ وَ قَالَ وَ لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلى‏ بَعْضٍ وَ قَالَ انْظُرْ كَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ لَلْ‏آخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِیلًا وَ قَالَ هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ قَالَ وَ یُؤْتِ كُلَّ ذِى فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ قَالَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِى سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ قَالَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَى الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً دَرَجاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ قَالَ لا یَسْتَوِى مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ قَالَ یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ قَالَ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ لا یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لا نَصَبٌ وَ لا مَخْمَصَةٌ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَ لا یَطَؤُنَ مَوْطِئاً یَغِیظُ الْكُفَّارَ وَ لا یَنالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صالِحٌ وَ قَالَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ وَ قَالَ فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ فَهَذَا ذِكْرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ وَ مَنَازِلِهِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
@@اصول كافى جلد3 صفحه: 67 روایة: 1@*@
ترجمه :
زبیرى گوید: به امام صادق (ع) عرض كردم: براى ایمان درجات و مراتبى است كه مؤمنین نسبت به آنها نزد خدا بر یكدیگر برترى دارند؟ فرمود: آرى، عرض كردم: خدا رحمت كند برایم توضیح ده تا بفهمم، فرمود:
خدا میان مؤمنین مسابقه قرار داد چنانكه میان اسبان در روز اسب دوانى مسابقه گذراند. و آنها را بحسب درجات سبقت بخشید. و هر یك از مؤمنین را طبق درجه سبقتش قرار داد و حق او را از آن درجه نكاست و هیچ دنبالى از جلو افتاده (نزد خدا) پیشى نگیرد و نه هیچ كم فضیلتى بر صاحب فضیلت، از این جهت پیشینیان و پسینیان این امت بر یكدیگر برترى یافتند و اگر پیش رو در ایمان را بر عقب افتاده فضیلتى نبود، آخر این امت (از نظر مقام و فضیلت) به اولش مى‏چسبید (و در یك رتبه قرار مى‏گرفتند، در صورتیكه اصحاب پیغمبر و مسلمین صدر اول، اسلام را پایه گذارى كردند و آخرین از كوشش آنها بهره‏مند شدند) آرى مى‏چسبید و بلكه از آنها پیش مى‏افتادند در صورتیكه پیش رو در ایمان را به عقب افتاده آن فضیلتى نبود.
لیكن خدا بسبب درجات ایمان پیشروان در ایمان را مقدم داشته و بسبب عقب افتادن از ایمان كوتاهى مكنندگان را مؤخر داشته (یعنى از لحاظ رتبه و فضیلت) زیرا بعضى از مؤمنین متأخر را مى‏بینیم كه نماز و روزه و حج و زكاة و جهاد و انفاقشان از پیشینیان بیشتر است و اگر سوابق فضیلتى كه مؤمنین بسبب آن به یكدیگر ترجیح پیدا مى‏كنند نمى‏بود، مى‏بایست متأخرین بواسطه عمل بسیار خود، بر پیشینیان مقدم باشند، ولى خداى عزّوجلّ هرگز نخواسته شخصى كه در پایین‏ترین درجات ایمان قرار دارد بدرجه جلوتر برسد و آنكه را خدا مؤخر داشته مقدم شود یا آنكه را مقدم داشته مؤخر گردد (زیرا اولا فضیلت و درجه نزد خدا بزیادى عمل نیست و ثانیاً پیشینیان در ایمان بر متأخرین سبقت دارند و ایمان آنها سبب ایمان متأخرین گشته علاوه بر صعوبت و مشقت بسیارى كه در ایمان آوردن آنها بود، بواسطه تقبه و قلت عدد و آزار مشركین).
عرضكردم: پیشى گرفتن به سوى ایمانى كه خدا مؤمنین را در این گفتار خویش دعوت فرموده است بمن خبر ده،: «پیشى بگیرید بسوى آمرزش پروردگارتان و بهشتى كه پهناى آن آسمان و زمین است و براى كسانیكه بخدا و پیغمبران وى ایمان آورده‏اند آماده شده، 21 سوره 57» و فرموده: «پیشى گرفتگانى كه پیشى گرفته‏اند، آنها مقربانند، 10 سوره 56».
و فرموده: «و پیشروان نخستین، از مهاجر و انصار و كسانیكه باحسان از آنها پیروى كردند، خدا از آنها راضى گشته و آنها از خدا، 100 سوره 9» پس خدا بمهاجرین نخستین طبق درجه پیشرویشان آغاز فرمود، و در درجه دوم انصار و در سوم پیروان باحسان از آنها ذكر فرموده، و هر گروهى را باندازه درجات و مراتبشان نزد خود جایگزین فرمود. سپس آنچه را خداى عزّوجلّ بسبب آن بعضى از اولیائش را بر بعض دیگر ترجیح داده بیان مى‏فرماید: «بعضى از این رسولانرا بر بعض دیگر فضیلت بخشیدیم. بعضى از آنها با خدا سخن گفت، و درجات برخى را بلندتر از دیگران فرمود: تا آخر آیه 253 سوره 2».
و نیز فرمود: «بعضى از پیغمبرانرا بر بعض دیگر فضیلت دادیم، 55 سوره 17» و باز فرمود: «بنگر چگونه برخى را بر برخى فضیلت دادیم و درجت آخرت بیشتر و ترجیح آن بالاتر است، 21 سوره 17» و فرمود: «آنها نزد خدا درجاتى دارند 163 سوره 3» و فرمود: «كسانى كه ایمان آورده و هجرت نموده و با مال و جان خود در راه خدا جهاد كردند، نزد خدا مقام بیشترى دارند، 20 سوره 9» و فرمود: «خدا مجاهدین را بر بازنشستگان بپاداشى بزرگ فزونى بخشیده، و آن پاداش درجات و آمرزش و رحمت اوست، 95 سوره 4» و فرمود: «آنكس از شما كه پیش از فتح انفاق كرده و كار زار نموده برتر است، 10 سوره 57» و فرموده: «خدا درجات كسانى از شما را كه ایمان دارند با كسانیكه دانش یافته‏اند، بالا میبرد، 11 سوره 58» و فرمود: «و این براى آنستكه ایشانرا در راه خدا تشنگى و رنج گرسنگى نرسد، و در جائیكه كافران را بخشم آرد قدم نهند و از دشمنى بمقصودى نرسند، جز آنكه بسبب آن براى ایشان عمل شایسته‏ئى نوشته شود، 120 سوره 9» و فرموده: «هر خیرى كه براى خود پیش فرستید آنرا نزد خدا مى‏یابید، 110 سوره 2» و فرموده: «هر كه هموزن ذره‏اى نیكى كند، آن را به بیند، و هر كه هم ذره‏ئى بدى كند، آنرا ببیند 8 سوره 99» اینست بیان درجات و مراتب ایمان نزد خداى عزّوجلّ.
شرح : چنانچه در باب سابق ذكر شد، ایمان شى‏ء واحدى نیست كه در همه افراد مؤمنین یكسان و برابر باشد، بلكه حقیقتى است قابل‏تشكیك و داراى درجات و مراتب متعدد كه اجزاء آن برابر اعضاء بدن انسان پخش و تقسیم شده است و هرمؤمنى باعتبار انجام دادن اجزاء ایمان كه نماز و حج و انفاق و امثال آنست، از لحاظ كمى و زیادى و پیشى گرفتن و تأخیرانداختن و جهات دیگر، درجه و مقامش بهمان اندازه نزد خدا محفوظ است، بطوریكه شاید دو تن از افراد مؤمنین ازلحاظ درجه ایمانى نزد خدا یكسان و برابر نباشند.
مقصود از انعقاد این باب و این روایت مفصل با شواهد بسیارى كه از آیات قرآن ذكر شد. اثبات همین معنى است كه: درجات مؤمنین‏باندازه اعمال نیكشان با حساب دقیق نزد خدا محفوظ است مهاجرین و انصار و تابعین را در یك ترازو نگذاشته وپیغمبران و رسولان خویش را بیك چشم ننگریسته و نسبت بعمل خیر و شر مثقال ذره را از نظر دور نداشته، و تنها عمل‏صالح ایمانى موجب فضیلت و درجه و مقام دانسته، نه ثروت و سیادت و حسب و نسب و جهات دیگر را.