1 - غرر الحکم، ص 233.
2 - ای-اف- شوماخر، دانشمند انگلیسی در كتاب «كوچك زیباست»
3 - در آن زمان مناطقی مثل صربستان و بوسنی در منطقهی بالکان تحت عنوان کشوری به نام چک اسلوواکی مشهور بوده است.
4 - سورهی زمر، آیهی 42.
5 - بحارالانوار، ج 6، ص 243.
6 - «ژان پیاژه» از صاحبنظران روانشناسی رشد است که در سال 1896 در سوئیس به دنیا آمد و در سال 1980 چشم از جهان فرو بست. وی بیشترین همت خود را در ارتباط با جریان تفکر و نظامشناختی کودک صرف کرد و به مطالب خوبی دست یافت. «کُهلبرگ» روانشناس آمریکایی نظریهی رشدِ اخلاقی پیاژه را را بسط داد و مراحل ششگانهای را برای رشد اخلاقی مطرح کرد که شامل مراحل سنین زیر هفتسالگی تا پس از بیستسالگی میباشد.
7 - کتاب روانشناسی تربیتی، درس مشترک مراکز تربیت معلّم، کد 1019، ص 43.
8 - سورهی آل عمران، آیهی 197.
9 - قرآن در آیهی 26 سورهی صاد میفرماید: «إِنَّ الَّذینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِسابِ» در حقیقت كسانى كه از راه خدا خارج میشوند به جهت آنكه روز حساب را فراموش كردهاند، عذابى سخت خواهند داشت. یا میفرماید آنهایی که به دین خدا پشت کردند در قیامت در آتش جاودانهاند.(سورهی بقره، آیهی 217)
10 - سورهی فاطر، آیهی 28.
11- حضرت امیرالمؤمنین«ع» در وصف متقین میفرمایند: «مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ وَ مَشْیُهُمُ التَّوَاضُعُ خَضَعُوا لِلَّهِ بِالطَّاعَةِ فَبُهِتُوا غَاضِّینَ أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَاقِفِینَ أَسْمَاعَهُمْ عَلَى الْعِلْمِ النَّافِعِ لَهُمْ نَزَلَتْ أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی الْبَلَاءِ كَالَّذِی نَزَلَتْ بِهِمْ فِی الرَّخَاءِ رِضاً مِنْهُمْ عَنِ اللَّهِ بِالْقَضَاءِ وَ لَوْ لَا الْآجَالُ الَّتِی كَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِی أَجْسَادِهِمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ شَوْقاً إِلَى الثَّوَابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ فَهُمْ وَ الْجَنَّةُ كَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِیهَا مُنَعَّمُونَ وَ هُمْ وَ النَّارُ كَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِیهَا مُعَذَّبُون». (الأمالی صدوق، ص 570) گفتارشان از روى راستى است، پوشاكشان میانه روى و رفتارشان تواضع و فروتنى است. با اطاعت و فرمانبردارى براى خدا خضوع كردند، پس مبهوت [جمال او] شدند، از آنچه خدا بر آنها حرام كرده است، چشم پوشیدهاند و به شنیدن علمى كه برایشان سودمند است گوش فرا دادهاند. در سختى و گرفتارى، چنان بهسر مىبرند كه در آسایش و خوشى، و این، در اثر رضایت آنها از قضاى خداوند است. اگر خداوند وقت مرگشان را معیّن نكرده بود، ارواحشان از شوق رسیدن به پاداش و از ترس عقوبت و عذاب، یك چشم بههمزدن در بدنهایشان قرار نمىگرفت. آفریدگار در جانشان بزرگ، و هرچه غیر اوست، در نظرشان كوچك است. آنها مانند كسى هستند كه بهشت را دیده و در آن متنعّم است و یا دوزخ را مشاهده كرده و در آن معذّب است.
12 - قرآن در آیهی 20 سورهی حدید میفرماید: زندگی دنیایی عبارت است از «بازی» و «سرگرمی» و «تفاخر نسبت به همدیگر» و «جمعآوری مال و قدرت». یعنی اگر به اینچیزها مشغول شدید بدانید مشغول بازیهای دنیایی شدهاید و لذا این كارها را قسمت اصلی زندگی خود قرار ندهید تا از قیامت باز نمانید زیرا زندگی در دنیا برای تعالی، غیر از زندگی دنیایی است و قرآن زندگی دنیایی را بازی و سرگرمی و تفاخر میداند نه زندگی در دنیا را.
13 - سورهی یوسف، آیهی 87 .
14- امیرالمؤمنین«ع» میفرمایند: خدای متعال اسلام را تشریع کرد و آن را پوششی برای عاقبتاندیشان و فهمِ تیزبینان قرار داد. (آیتالله جوادی آملی، مفاتیح الحیات، ص 70، نقل از کافی، ج 2، ص 49).
15 - این موضوع در فلسفه تحت عنوان «مغایرت مُدرِك با مُدرَك» بحث میشود و فلاسفه ثابت میكنند چون در علم حصولی، ادراككنندهی هرچیز غیر از آن چیزِ ادراك شده است و چون هركس بدن خود را درك میكند، پس خودِ انسان غیر از بدن اوست.
16 - صحیفهی امام، ج 10، ص 463.
17 - سورهی سجده، آیهی 17.
18 - امالی صدوق، ص 213.
19 - تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص233.
20 - شرح غررالحکم، ج 4، ص 241، شماره 6270.
21 - شرح غررالحکم، ج 2، ص 387، شماره 2936.
22 - كتابهای «آشتی با خدا از طریق آشتی با خود راستین»، «ده نكته از معرفت نفس» و «خویشتن پنهان» از همین مولف و کتاب «شرح معرفتالنفس از حجتالاسلام صمدیآملی» برای خودشناسی مفیدند.
23 - سورهی شمس، آیهی 7.
24 - سورهی مؤمنون، آیهی 14.
25 - به تفسیر المیزان ذیل آیهی 14 سورهی مؤمنون رجوع شود.
26 - در موقعی هم که انسانها با رژیم غذایی سعی میکنند تناسب اندام خود را حفظ کنند قوهی واهمهی آنها میلهای بدنشان را کنترل میکند ولی از آنجایی که قوهی واهمه پایدار نیست پس از مدتی انسان مقاومت خود را در مقابل میلهای بدن از دست میدهد، در حالیکه اگر رجوع انسان به خدا باشد و با نور الهی میلهای بدن کنترل شود این کنترل دائماً میماند و در انسان یک نوع پرهیزکاریِ معنوی به صورت ملکه در میآید.
27 - محمد باقر کمرهای، ترجمهی روضهی کافی، ج 1، ص 240.
28 - حضرت میفرمایند:
لَنَقْلُ الصَّخْرِ مِنْ قُلَلِ الْجِبالِ
احَبُّ الَىَّ مِنْ مِنَنِ الرِّجالِ
یَقولُ النّاسُ لى فِى الْكَسْبِ عارٌ
فَانَّ الْعارَ فى ذُلِّ السُّؤالِ
براى من سنگكشى از قلّههاى كوه (یعنى چنین كار سختى) گواراتر و آسانتر است از اینكه منّت دیگران را به دوش بكشم. به من مىگویند: در كار و كسب ننگ هست، و من مىگویم: ننگ این است كه انسان مالی نداشته باشد و از دیگران بخواهد. (دیوان أمیرالمؤمنین«ع». میبدى، حسین بن معین الدینص 340)
29 - نهجالبلاغه، حكمت 441.
30 - بحارالأنوار، ج 67، ص 179
31- حضرت امیرالمؤمنین«ع» میفرمایند: «وَاللَّهِ مَا قَلَعْتُ بَابَ خَیْبَرَ بِقُوَّةٍ جِسْمَانِیَّةٍ وَ لَكِنْ بِقُوَّةٍ رَبَّانِیَّة»(إرشاد القلوب إلى الصواب، ج2، ص 246) به خدا قسم من آن در را به قوّت جسمانی خود از جا نکندم، ولکن آن را با قوّت ربّانی معنوی از جای کندم.