آیه
یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِیكُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلاَئِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّا یَعْصُونَ اللَّهَ مَآ أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ
ترجمه
اى كسانى كه ایمان آوردهاید! خود و خانواده خود را از آتشى كه هیزم آن مردمان (گنهكار) و سنگها هستند، حفظ كنید. آتشى كه بر آن فرشتگانى درشت خو و سخت گیر نگهبانند و خدا را در آنچه فرمانشان دهد، نافرمانى نكنند و آنچه را فرمان یابند انجام دهند.
نکته ها
«وَقُود» به معناى ماده اشتعال زاست، همچون نفت و زغال سنگ. لذا برخى مفسّران، مراد از «الحجارة» را مواردى همچون زغالسنگ دانستهاند. در حدیث مىخوانیم: سنگ آتشزا، همان كبریت و گوگرد است.** بحار، ج 17، ص 364.***
در روایات آمده است كه جوانى با شنیدن این آیه بر زمین افتاد و پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله به او وعده بهشت داد و فرمود: «ذلك لمن خاف مقامى و خاف وعید»**ابراهیم، 14.*** بهشت مخصوص كسانى است كه از مقام من پروا داشته و از وعدههاى عذاب من بترسند.
در روایات مىخوانیم كه شیوه حفظ بستگان از آتش دوزخ، امر به معروف و نهى از منكر آنان است كه اگر قبول كردند، آنان را از آتش حفظ كردهاى و اگر نپذیرفتند، تو به وظیفهات عمل كردهاى. «ان اطاعوك كنت قد وقیتهم و ان عصوك قد قضیت ما علیك»** تفسیر نور الثقلین.***
در روایتى مىخوانیم: «رحم اللّه رجلاً قال یا اهلاه! صلاتَكم صیامَكم زكاتَكم مسكینكم یتیمكم جیرانكم»**تفسیر مراغى.***رحمت خدا بر كسىكه به خانوادهاش هشدار دهد كه مراقب نماز و روزه و زكات و فقرا و ایتام و همسایگانتان باشید.
شاید «وقودها النّاس»، اشاره به تجسّم عمل انسان در قیامت باشد كه خصلتها و اعمال زشت او در دنیا، در آن روز آتشگیره مىشود.
مسئولیّت انسان در برابر خانواده
در آیات متعدّدى از قرآن به رسالت انسان در برابر خانوادهاش اشاره شده است، از جمله:
«قوا انفسكم و اهلیكم ناراً»** تحریم، 6.***
«و أمر اهلك بالصّلاة و اصطبر علیها»** طه، 132.***اهل خود را به نماز فرمان ده و بر آن پایدارى كن.
«و انذر عشیرتك الاقربین»** شعراء، 214.***نزدیكترین بستگانت را هشدار ده.
«یا بنىّ اقم الصّلاة و أمر بالمعروف»** لقمان، 17.*** فرزندم! نماز به پا دار و امر به معروف كن.
«قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنین»** احزاب، 59.***اى پیامبر! به زنان و دختران خود و سپس زنان مؤمنان بگو...
«ان الخاسرین الّذین خسروا انفسهم و اهلیهم یوم القیامة»**زمر، 15.***زیانكاران واقعى كسانى هستند كه خود و خانوادهشان در قیامت باختهاند.
«انّا كنّا قبا فى اهلنا مشفقین»** طور، 26.*** مردان خدا در مورد خانواده دغدغه دارند و بىتفاوت نیستند.
«و كان یأمر اهله بالصلاة»** مریم، 55.***پیامبر، همواره خانوادهاش را به نماز سفارش مىكرد.
در روایات نیز توجّه بسیارى به این موضوع شده كه چند نمونهاى ذكر مىشود:
امام على علیه السلام مىفرماید: «علّموا انفسكم و اهلیكم الخیر و ادّبوهم»** تفسیر مراغى.***به خود و خانوادهتان خیر بیاموزید و آنان را ادب كنید.
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمودند: «كلّكم راع و كلكم مسئول عن رعیّته... الرجل راع على اهل بیته... فالمرئة راعیة على اهل بیت بعلها و ولده»**مجموعه ورّام، ج 1، ص 6.*** همه شما نسبت به زیر دست خود مسئول هستید. مرد، مسئول خانوادهاش، زن مسئول شوهر و فرزندش است.
پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله مىفرماید: «مرّوا صبیانكم بالصلاة اذا بلغوا سبع سنین واضربوهم على تركها اذا بلغوا تسعاً و فرقوا بینهم فى المضاجع اذا بلغوا عشرا»** بحار، ج 85، ص 134.*** همین كه فرزندتان به هفت سالگى رسید، آنان را به نماز فرمان دهید و همین كه نه ساله شدند، سختگیرى تا مرز تنبیه بدنى مانعى ندارد و بستر و رختخواب آنان را در ده سالگى جدا كنید.
قرآن در سوره مدّثر، تعداد فرشتگان دوزخ را نوزده نفر مىداند: «علیها تسعة عشر»** مدّثر، 30.***و شاید وصف «غلاظ شداد» در این آیه (6 تحریم)، حالات همان نوزده فرشته باشد.
شاید مراد از «لا یعصون اللّه ما امرهم»، همان فرمان خداوند نسبت به گرفتن و بستن و در آتش انداختن دوزخیان باشد كه در جاى دیگر مىخوانیم. «خذوه فغلّوه ثمّ الجحیم صلّوه»** حاقّه، 30 - 31.*** و یا«خذوه فاعتلوه الى سواء الجحیم ثم صبّوا فوق رأسه من عذاب الحمیم»**دخان، 47 - 48.***
چون در میان فرشتگان نیز سلسله مراتب وجود دارد، «و ما منا الا له مقام معلوم»** صافات، 164.*** شاید مراد از «یفعلون ما یُؤمرون» همان فرمانهایى باشد كه فرشتگان برتر به فرشتگان تحت امر خود مىدهند، آنان نیز بدون چون و چرا اطاعت مىكنند.
هم خودتان را حفظ كنید، «قوا انفسكم» و هم از خداوند بخواهید شما را حفظ كند. «ربّنا... قنا عذاب النار»** بقره، 201.***
پیام ها
1- ایمان داشتن كافى نیست، حفظ آن از خطرات و آسیبها مهم است. پس باید مراقبت كرد. «یا ایّها الّذین آمنوا قوا انفسكم»
2- اولین گام در اصلاحات، اصلاح خود و بستگان و سپس اصلاح جامعه است. در این آیه، اصلاح خود و بستگان و سپس در آیه نهم، اصلاح جامعه از طریق جهاد با كفّار و منافقان آمده است. «قوا انفسكم و اهلیكم»
3- ایمان به معاد و دوزخ، نقش مهمى در ایجاد تقوا و اصلاح خود و دیگران دارد. «قوا انفسكم و اهلیكم نارا وقودها الناس و الحجارة»
4- تربیت دینى فرزندان، بر عهده مدیر خانواده است. «قوا انفسكم و اهلیكم ناراً»
5 - نفس انسان، سركش است و نیاز به حفاظت دارد. «قوا انفسكم»
6- اولىترین فرد به حفظ انسان، خود انسان است. «قوا انفسكم»
7- تا زنجیر از پاى خود باز نكنیم، نمىتوانیم دیگران را آزاد كنیم. خودسازى شرط موفقیّت در ساختن خانواده و جامعه است. «قوا انفسكم و اهلیكم»
8 - كیفر رها كردن خانواده و نزدیكان، هیزم آتش دوزخ شدن است. «وقودها الناس و الحجارة»
9- كسانى كه در دنیا سنگدل باشند، «فهى كالحجارة او اشدّ قسوة»** بقره، 74.*** در آن روز نیز در ردیف سنگ قرار مىگیرند. «وقودها الناس و الحجارة»
10- در مدیریّت، مسئول هر كار باید با آن كار سنخیّت داشته باشد. اگر مسئول دوزخ، غلاظ و شداد نباشد، یا خودش اذیّت مىشود و یا به رسالت خود درست عمل نمىكند. «علیها ملائكة غلاظ شداد»
11- گرچه انسانِ معصیت كار به دوزخ مىرود، امّا فرشتگان دوزخ، در عذاب كردن او معصیت خدا را نخواهند كرد. «لا یعصون اللّه ما امرهم»
12- فرشتگان، نه دستورات گذشته را تمرّد كرده و مىكنند، «ما امرهم» نه دستوراتى كه بعداً به آنان داده مىشود. «ما یؤمرون»