آیه
وَکَذَ لِکَ حَقَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ عَلَی الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ
الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُواْ رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَّحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُواْ وَ اتَّبَعُواْ سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ
ترجمه
و بدین گونه (که احزاب در دنیا عقوبت شدند) وعده عذاب پروردگارت دربارهی کسانی که کفر ورزیدند قطعی شد که آنان اهل دوزخند.
کسانی که عرش (خدا) را حمل میکنند وآنان که اطراف آن هستند، پروردگارشان را با سپاس و ستایش تسبیح کرده (و به پاکی یاد میکنند) و به او ایمان دارند و برای کسانی که ایمان آوردهاند (از خداوند) آمرزش میخواهند (ومیگویند:) پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فراگرفته است، پس کسانی را که توبه کرده و راه تو را پیروی کردهاند بیامرز و آنان را از عذاب دوزخ حفظ کن.
نکته ها
در آیات قبل خواندیم که مردم در برابر دعوت انبیا دو دسته شدند و لذا گروهی مورد مغفرت قرار میگیرند و گروهی با قهر الهی رو به رو هستند. این آیه دعای فرشتگان و حمایت آنان را از گروه اول بیان میکند.
عرش چیست؟
در قرآن بیست مرتبه به عرش خدا اشاره شده است. در لغت، «عَرش»، تختِ پایه بلند و «کرسیّ» تخت پایه کوتاه است. وقتی میخوانیم: «وسع کرسیّه السموات و الارض» کرسی او هستی را در بر گرفته، پس عرش او چگونه است؟
عرش یا کنایه از مرکز قدرت الهی است و یا مرکز صدور احکام الهی و مراد از «حاملان عرش» فرشتگانی هستند که تعدادشان هشت نفر معرّفی شده است. «یحمل عرش ربّک فوقهم یومئذ ثمانیة»**حاقّه، 7.***
گفتنی است که حقیقت عرش برای ما روشن نیست ولی از مجموع آیات شاید بتوان این مسأله را دریافت که جهان هستی دارای یک مرکز است و خداوند بر آن مرکز احاطهی کامل دارد. «استوی علی العرش» و اجرای ارادهی الهی از طریق فرشتگانی است که در اطراف این مرکز فرماندهی هستند.
امام صادق علیه السلام فرمود: عرش، همان علم است که خداوند پیامبرانش را از آن آگاه کرده است. «العرش هو العلم الذّی اطلع اللّه علیه انبیائه و رسله»**معانی الاخبار، ص 29.***
در کنار کلمه عرش آیاتی مطرح است که در جمع بندی آنها انسان به مرکز فرماندهی میرسد نظیر:
«استوی علی العرش»
«یغشی الّیل النّهار... له الخلق و الامر»**اعراف، 54.***
«یدبّر الامر»**یونس، 3.***
«... یفصّل الآیات»**رعد، 2.***
«یعلم ما یلج فی الارض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها»**حدید، 4.***
گردش شب و روز و تدبیر امور و تفصیل آیات و آگاهی از تمام ذرّات هستی و آنچه از آسمان نازل میشود و آنچه به آسمان بالا میرود، رمز آن است که تمام این امور در عرش الهی واقع میشود.
مرحوم علامه طباطبایی میفرماید: عرش، حقیقتی از حقایق و امری از امور خارجی و مرکز تدبیر امور جهان است.**تفسیر المیزان.***
امام صادق علیه السلام فرمود: عرش و کرسی، از بزرگترین درهای عالم غیب هستند. «العرش و الکرسی بابان من اکبر ابواب الغیوب»
مراد از عرش، تخت جسمی نیست، زیرا تخت روی آب بند نمیشود. «و کان عرشه علی الماء»**هود، 7.*** بلکه مراد آن است که روزی که هنوز زمین و آسمان نبود و جهان یکسره آب بود، قلمرو فرماندهی خداوند بر آب بود و پس از پیدایش آسمانها و زمین ستاد فرماندهی جهان هستی به آسمانها منتقل شد.
پیام ها
1- قهر خداوند بر کفّار یکی از سنّتهای الهی است. «کذلک حقّت کلمت ربّک»
2- کیفر الهی گزاف نیست بلکه بر اساس عدل و حقّ است. «حقّت کلمت ربّک»
3- مجازات و کیفر مجرمان از شئون ربوبیّت است. «حقّت کلمت ربّک»
4- عامل نابودی گذشتگان کفر بوده است. «حقّت کلمت ربّک علی الذّین کفروا»
5 - مؤمنان باید به خود بنازند که مقرّبان درگاه الهی همواره به آنان دعا میکنند. «یحملون العرش و یستغفرون»
6- اسلام، فکر انسان را از خوراک و پوشاک و مسکن، به عرش و فرشته و تسبیح و تحمید بالا میبرد. «یحملون العرش - یسبّحون»
7- بی نهایت، تنها خداست، حتّی عرش الهی محدودیّت دارد. «حوله»
8 - حمد و تسبیح، بارها در قرآن در کنار هم ذکر شده است و در ذکر رکوع و سجود قرین یکدیگرند. «یسبّحون بحمد ربّهم»
9- آداب دعا این است: ابتدا تسبیح و تحمید، «یسبحون بحمد ربّهم» سپس تجلیل و توصیف، «وسعت کل شیء رحمة و علما» آن گاه دعا. «فاغفر»
10- سنگینی مسئولیّت، شما را از تسبیح و تحمید خدا و یاد نیازمندان باز ندارد. فرشتگان حامل عرش، هم به یاد خدا هستند، «یسبّحون بحمد ربّهم» و هم محتاجان را دعا میکنند. «یستغفرون للذّین آمنوا»
11- در دعا سنخیّت لازم است. فرشتگانِ اهل ایمان برای مؤمنان دعا میکنند. «یؤمنون... یستغفرون للذّین آمنوا»
12- ایمان، رشته اتصال و ارتباط میان عالم ملک با عالم ملکوت است. «یؤمنون به و یستغفرون للذّین آمنوا»
13- استغفار کسانی در حقّ دیگران مؤثّر است که خود اهل ایمان باشند. «یؤمنون به و یستغفرون للذّین آمنوا»
14- میان فرشتگان و انسان رابطه است. (امام سجّاد علیه السلام در صحیفهی سجّادیه به گروههایی از فرشتگان دعا و درود میفرستد و) فرشتگان حامل عرش در این آیه به انسانها درود میفرستند. «یستغفرون للذّین آمنوا»
15- دعا به دیگران، یک ارزش پسندیده و شناخته شدهی قرآنی است. «و یستغفرون للذّین آمنوا»
16- کسانی مشمول دعای فرشتگانند که اهل ایمان و عمل باشند. «آمنوا... اتبعوا»
17- توبه به تنهایی کافی نیست، پیروی عملی لازم است. «تابوا و اتبعوا»
18- راه نجات، در پیروی از راه خداست. «و اتبعوا سبیلک و قهم عذاب الجحیم»