((فاذکرونی اذکرکم ))
مفسران در شرح این جمله، و اینکه منظور از یادآوری بندگان چیست و یادآوری خداوند چگونه است تفسیرهای متنوعی ذکر کرده اند که فخر رازی در تفسیر کبیر خود آن را در ده موضوع خلاصه کرده :
1- مرا به ((اطاعت )) یاد کنید، تا شما را به ((رحمتم )) یاد کنم (شاهد این سخن آیه 132 سوره آل عمران است که می گوید: اطیعوا الله و الرسول لعلکم ترحمون ).
2- مرا به ((دعا)) یاد کنید، تا شما را به ((اجابت )) یاد کنم (شاهد این سخن آیه 60 سوره است که می گوید: ادعونی استجب لکم )
3- مرا به ((ثنا و طاعت )) یاد کنید، تا شما را به ((ثنا و نعمت )) یاد کنم .
4- مرا در ((دنیا)) یاد کنید تا شما را در ((جهان دیگر)) یاد کنم .
5- مرا در ((خلوتگاه ها)) یاد کنید تا شما را در جمع یاد کنم .
6- مرا به ((هنگام وفور نعمت )) یاد کنید، تا شما را در ((سختیها)) یاد کنم .
7- مرا به عبادت یاد کنید تا شما را به کمک یاد کنم (شاهد این سخن جمله ایاک نعبد و ایاک نستعین است ).
8- مرا به ((مجاهدت )) یاد کنید، تا شما را به ((هدایت )) یاد کنم (شاهد این سخن آیه 69 سوره عنکبوت است که می فرماید و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا).
9- مرا به ((صدق و اخلاص )) یاد کنید شما را به ((خلاص و مزید اختصاص ))
@@تفسیر نمونه، جلد 1، صفحه : 515@@@
یاد می کنم .
10 مرا به ((ربوبیت )) یاد کنید شما را به رحمت یاد می کنم مجموعه سوره حمد می تواند گواه این معنی باشد).**تفسیر کبیر فخر رازی جلد 4 صفحه 144 (با مختصر تغییر و مقداری اضافات).***
البته هر یک از این امور جلوهای از جلوه های معنی وسیع این آیه است و آیه فوق همه این معانی و حتی غیر آن را نیز شامل می شود: مرا به ((شکر)) یاد کنید تا شما را به ((زیادی نعمت )) یاد کنم، چنانکه در آیه 7 سوره ابراهیم می خوانیم لئن شکرتم لازیدنکم .
بدون شک هر گونه توجه به خداوند چنانکه گفتیم یک اثر تربیتی دارد که در پرتو یاد خدا در وجود انسان پرتوافکن می شود، و روح و جان او بر اثر این توجه آمادگی نزول برکات جدیدی که متناسب با نحوه یاد او است پیدا می کند.