گر چه روی سخن در آیات فوق همچون آیات قبل و بعد، به بنی اسرائیل است، ولی مسلما مفهوم آن گسترده است و دیگران را نیز شامل می شود.
به گفته مفسر معروف ((طبرسی )) در ((مجمع البیان )) علما و دانشمندان یهود قبل از بعثت محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) مردم را به ایمان به وی دعوت می کردند و بشارت ظهورش را می دادند ولی خود هنگام ظهور آن حضرت از ایمان آوردن خودداری کردند.
و نیز همان مفسر بزرگ نقل می کند که بعضی از علمای یهود به بستگان خود که اسلام آورده بودند توصیه می کردند به ایمان خویش باقی و ثابت بمانند ولی خودشان ایمان نمی آورند.
@@تفسیر نمونه، جلد1، صفحه : 215@@@
لذا نخستین آیه مورد بحث آنها را بر این کار مذمت کرده می گوید((آیا مردم را به نیکی دعوت می کنید ولی خودتان را فراموش می نمائید))(اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسکم ).
با اینکه کتاب آسمانی را می خوانید آیا هیچ فکر نمی کنید(و انتم تتلون الکتاب افلا تعقلون )
اصولا یک برنامه اساسی مخصوصا برای علماء و مبلغین و داعیان راه حق این است که بیش از سخن، مردم را با عمل خود تبلیغ کنند همانگونه که در حدیث معروف از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : ((کونوا دعاة الناس باعمالکم و لا تکونوا دعاة بالسنتکم )) ((مردم را با عمل خود به نیکیها دعوت کنید نه با زبان خود.))**سفینه ماده (عمل).***
تاءثیر عمیق ((دعوت عملی )) از اینجا سرچشمه می گیرد که هرگاه شنونده بداند گوینده از دل سخن می گوید و به گفته خویش صد در صد ایمان دارد گوش جان خود را به روی سخنانش می گشاید و سخن که از دل برخیزد بر دل می نشیند، و در جان اثر می گذارد، و بهترین نشانه ایمان گوینده به سخنش این است که خود قبل از دیگران عمل کند، همانگونه که علی (علیه السلام ) می فرماید.
ایها الناس انی و الله ما احثکم علی طاعة الا و اسبقکم الیها، و لا انها کم عن معصیة الا و اتناهی قبلکم عنها: ((ای مردم به خدا سوگند شما را به هیچ طاعتی تشویق نمی کنم مگر قبلا خودم آنرا انجام می دهم و از هیچ کار خلافی باز نمی دارم مگر اینکه پیش از شما از آن دوری جسته ام )).**نهج البلاغه خطبه 175.***
در حدیثی از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم من اشد الناس عذابا یوم القیامة من وصف عدلا و عمل بغیره ((از کسانی که در روز قیامت عذابشان از همه شدیدتر است کسی است که سخن حقی بگوید و خود به غیر آن عمل کند)).**تفسیر نور الثقلین جلد 1 صفحه 75.***
@@تفسیر نمونه، جلد1، صفحه : 216@@@
علمای یهود از این می ترسیدند که اگر به رسالت پیامبر اسلام اعتراف کنند کاخ ریاستشان فرو ریزد و عوام یهود به آنها اعتنا نکنند، لذا صفات پیامبر اسلام را که در تورات آمده بود دگرگون جلوه دادند.
قرآن برای اینکه انسان بتواند بر امیال و خواسته های دل پیروز گردد و حب جاه و مقام را از سر بیرون کند در آیه بعد چنین می گوید: از صبر و نماز یاری جوئید و با استقامت و کنترل خویشتن بر هوسهای درونی پیروز شوید (و استعینوا بالصبر و الصلوة ).
سپس اضافه می کند این کار جز برای خاشعان سنگین و گران است (و انها لکبیرة الا علی الخاشعین ).
در آخرین آیه مورد بحث خاشعان را چنین معرفی می کند ((همانها که می دانند پروردگار خود را ملاقات خواهند کرد و به سوی او باز می گردند)) (الذین یظنون انهم ملاقوا ربهم و انهم الیه راجعون ).
((یظنون )) از ماده ((ظن )) گاه به معنی گمان و گاه به معنی یقین می آید**(راغب) در کتاب (مفردات) می گوید: (ظن) اسم است برای اعتقادی که از دلیل و قرینه حاصل می شود، این اعتقاد گاهی قوی می شود و به مرحله یقین می رسد و گاه ضعیف است و از حد گمان تجاوز نمی کند.*** و در اینجا مسلما به معنی ایمان و یقین قطعی است، زیرا ایمان به لقاء الله و باز گشت به سوی او حالت خشوع و خداترسی و احساس مسئولیت را در دل انسان زنده می کند و این یکی از آثار تربیتی ایمان به معاد است که همه جا در برابر انسان صحنه آن دادگاه بزرگ را مجسم می سازد و به انجام مسئولیتها و حق و عدالت دعوت می کند.
این احتمال نیز وجود دارد که ((ظن )) در اینجا به معنی گمان باشد، و این در حقیقت یک نوع مبالغه و تاءکید است که اگر انسان فرضا به آن دادگاه بزرگ
@@تفسیر نمونه، جلد1، صفحه : 217@@@
ایمان نداشته باشد و فقط گمان کند، کافی است که از هر گونه خلافکاری خودداری نماید و در واقع سرزنش به علماء یهود است که اگر ایمان شما حتی به درجه ظن و گمان برسد باز باید احساس مسئولیت کنید و دست از اینگونه تحریفات بردارید.**المنار جلد 1 صفحه 302 _ و المیزان جلد 1 صفحه 154 _ و تفسیر روح المعانی جلد 1 صفحه 228، در آیات دیگر قرآن اشاره به این معنا دیده می شود مانند (فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا) (سوره کهف آیه 110).***
نکته ها