رکوع آنست که پس از پایان سوره، به نیّت تعظیم خدا و فروتنی در برابر فرمان و عظمت پروردگار، تا حدّی خم شویم که دستها به زانوها برسد، کمر، صاف باشد، گردن، کشیده باشد، گویا نمازگزار، حاضر است که در راه خدا، گردنش زده شود.**محجةالبیضاء، ج 1، ص 390.*** در هر رکعت، یک رکوع لازم است، مگر نماز میّت که بی رکوع است، و نماز آیات، که هر رکعت، پنج رکوع دارد.
رکوع، که از ارکان نماز است و کم یا زیاد شدن آن، چه به عمد یا سهو، نماز را باطل میکند، از بهترین نوع اظهار بندگی است.
رکوع، ادب است و سجود، قُرب و کسانی به خدا نزدیک میشوند که در اظهار ادب، کوتاهی نکرده باشند. این، مضمون کلام امام صادق علیه السلام است که فرمود: «وَ فیِ الرّکوعِ اَدَبٌ وَ فیِ السّجودِ قُرْبٌ وَ مَنْ لا یَحْسُنُ الادبَ لا یَصْلَحُ للْقربِ»**بحارالانوار، ج82، ص108.***
در روایات، نمونههایی از رکوع و سجود پیشوایان نقل شده که انسان از رکوع خود، شرمنده میشود.
رکوع اولیاء خدا
امیرالمؤمنین علیه السلام آن قدر رکوع طولانی داشت که عرق از ساق پای او جاری و زیر قدمهای مبارکشتر میشد.**بحارالانوار، ج 82، ص 110.***
شخصی وارد منزل امام صادق علیه السلام شد، دید که امام در حال رکوع، به تسبیح خدا مشغول است و تا 60 مرتبه، تسبیح را تکرار نمود.**وافی، ج 2، ص 107.***
در حدیث دیگری آمده است که امام صادق علیه السلام ذکر خدا را در رکوع و سجود، بیش از 30 بار تکرار میکرد.**همان مدرک.***
فیض کاشانی میافزاید: تکرار تسبیح بیش از 30 بار، در نماز جماعت بود. از اینکه امام، باید مراعات حال ضعیفتران را بنماید، معلوم میشود که شرکت کنندگان در نماز، همه خواهان این طولدادن بودند.
در رکوع میگوییم: سُبحان ربی العظیم و بحمده، و خدای بزرگ را تسبیح و ستایش میکنیم. وقتی آیه «فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ»**واقعه، آیه 74.*** نازل شد، پیامبر فرمود: «اِجعَلوها فی رکُوعِکم»**المیزان، ج 19، ص 160.***
همراه با فرشتگان
فرشتگان خدا، همواره در حال پرستش خدایند، برخی همواره در رکوع، و بعضی همیشه در سجود و تسبیح. این کلام علی علیه السلام در نهجالبلاغه است:
«مِنْهُم سُجود لا یَرکَعُونَ وَ رُکوعٌ لایَنْتَصِبُونَ وَ صافُّونَ لا یَتَزایَلُونَ و مُسَبِّحُونَ لایَسْئمُونَ»**نهج البلاغه، خطبه 1. ***عدّهای از آنان همواره در رکوعاند و سجود، وصف کشیدگان و تسبیح گویان بدون خستگی.
نمازگزارانی که به رکوع میپردازند، همصف و هماهنگ با فرشتگان الهیاند، بلکه با همه ذرّات عالم وجود، که به تسبیح خدای سبحان مشغولند.**اسراء، آیه 44.*** و چه عزّتی از این بالاتر! و چه غفلتی بالاتر از اینکه کسانی با نماز و رکوع و سجود، بیگانه باشند!...