در تعقیب بحثی که در آیات گذشته درباره کم فروشان ، و رابطه گناه با عدم ایمان راسخ به روز رستاخیز آمده بود ، در این آیات به گوشه ای از سرنوشت بدکاران و فاجران در آن روز اشاره می کند .
نخست می فرماید : ((چنین نیست که آنها درباره رستاخیز می پندارند که حساب و کتابی در کار نیست ، بلکه نامه اعمال فاجران در سجین است )) (کلا ان کتاب الفجار لفی سجین ) .
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 254@@@
((تو چه می دانی سجین چیست )) ؟ (و ما ادراک ما سجین )
((نامه ای است رقم زده شده )) (کتاب مرقوم ) .
در تفسیر این آیات عمدتا دو نظریه وجود دارد :
1 - منظور از کتاب همان نامه اعمال انسانها است که هیچ کار کوچک و بزرگ وای نیست مگر اینکه آن را احصا کرده ، و همه چیز بی کم و کاست در آن ثبت است .
و منظور از ((سجین )) کتاب جامعی است که نامه اعمال همه انسانها به طور مجموعی در آن گرد آوری شده ، و به تعبیر ساده مانند دفتر کلی است که حساب هر یک از بستانکاران و بدهکاران را در صفحه مستقلی در آن ثبت می کنند ، منتها از این آیات و آیات بعد استفاده می شود که اعمال همه بدکاران در یک کتاب بنام ((سجین )) و اعمال همه نیکوکاران و ابرار در یک کتاب دیگر بنام ((علیین )) جمع آوری می شود .
((سجین )) از ماده ((سجن )) به معنی ((زندان و حبس )) گرفته شده ، و معانی مختلفی دارد : زندان سخت و شدید ، هر موجود صلب و محکم ، وادی بسیار هولناکی در قعر جهنم ، محلی که نامه های اعمال بدکاران در آنجا گذارده می شود و آتش دوزخ . ** لسان العرب ماده سجن . ***
((طریحی )) در ((مجمع البحرین )) در ماده ((سجن )) می گوید : و فی التفسیر هو کتاب جامع دیوان الشر دون الله فیه اعمال الکفرة و الفسقة من الجن و الانس : ((در تفسیر آمده است که سجین کتابی است جامع دیوان بدیها که خداوند اعمال کافران و فاسقان جن و انس را در آن تدوین کرده است )) (طریحی
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 255@@@
روشن نساخته که منظور از این تفسیر کدام تفسیر است ، از معصوم است یا از غیر او) .
قرائنی که این معنی را تایید می کند عبارت است از :
1 - تعبیر به ((کتاب )) در قرآن مجید در اینگونه موارد غالبا به معنی نامه اعمال است .
2 - آیه اخیر که به صورت تفسیر برای سجین ذکر شده می فرماید آن کتابی است رقم زده شده ، و اینکه بعضی آیه را تفسیر سجین نگرفته اند مسلما بر خلاف ظاهر است .
3 - بعضی گفته اند که ((سجین )) و ((سجیل )) یک معنی دارد ، و می دانیم سجل (به کسر سین و جیم و تشدید لام ) به معنی کتاب بزرگ است . ** روح المعانی جلد 30 صفحه 70 مجمع البحرین ماده سجل . ***
4 - از آیات دیگر قرآن استفاده می شود که اعمال انسان در چند کتاب ثبت و ضبط می شود ، تا به هنگام حساب هیچگونه عذر و بهانه ای برای هیچکس باقی نماند .
نخست نامه اعمال شخصی است که در قیامت به دست صاحبان آنها داده می شود ، نیکوکاران به دست راستشان ، و بدکاران به دست چپشان ، و در آیات قرآن بسیار به آن اشاره شده است
دوم کتابی است که می توان آن را نامه اعمال امتها نام گذارد که در آیه 28 سوره ((جاثیه )) به آن اشاره شده : کل امة تدعی الی کتابها : ((روز قیامت هر امتی به نامه اعمالش فرا خوانده می شود)) .
سوم نامه اعمال عمومی همه بدکاران و نیکوکاران است که در آیات مورد بحث و آیات آینده به عنوان ((سجین )) و ((علیین )) از آن نام برده شده .
خلاصه طبق این تفسیر ((سجین )) همان دیوان کل است که نامه اعمال
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 256@@@
همه بدان در آن جمع می باشد ، و تعبیر از آن به عنوان سجین شاید به خاطر این باشد که محتویات این دیوان سبب زندانی شدن آنها در جهنم است ، یا خود این دیوان در قعر جهنم جای دارد ، به عکس کتاب ابرار و نیکان که در اعلی علیین بهشت است .
2 - تفسیر دوم این است که ((سجین )) به همان معنی مشهور و معروف یعنی دوزخ است که زندان عظیمی است برای همه بدکاران ، و یا محل سختی از دوزخ می باشد ، و منظور از ((کتاب فجار)) همان سرنوشتی است که برای آنها رقم زده شده .
بنابراین معنی آیه چنین است : سرنوشت مقرر و مسلم بدکاران در جهنم است و استعمال کلمه ((کتاب )) در این معنی در قرآن کم نیست ، مانند آیه 24 سوره نساء بعد از آنکه می فرماید : زنان شوهردار بر شما حرام است ، می افزاید : کتاب الله علیکم : ((این حکم (و احکام قبل از آن ) احکامی است که خداوند بر شما مقرر داشته است )) و در آیه 75 انفال می خوانیم : و اولو الارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب الله : ((خویشاوندان نسبت به یکدیگر در احکامی که خداوند مقرر داشته (از دیگران ) سزاوارترند)) .
مطلبی که این تفسیر را تاءیید می کند این است که ((سجین )) به همان معنی معروفش که در اخبار و آثار اسلامی از آن یاد شده یعنی ((جهنم )) تفسیر گردیده .
در تفسیر علی بن ابراهیم نیز آمده است که معنی ان کتاب الفجار لفی سجین آن است که آنچه برای آنها از عذاب مقرر داشته شده در سجین (دوزخ ) است .
در حدیثی از امام باقر (علیه السلام ) نیز می خوانیم : السجین الارض السابعة و علیون السماء السابعة : ((سجین )) زمین هفتم و ((علیین )) آسمان هفتم است (اشاره
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 257@@@
به پایین ترین و برترین مکان است ) ** نور الثقلین جلد 5 صفحه 530 حدیث 15 . ***
از روایات متعددی نیز استفاده می شود که اعمالی که لایق قرب خدا نیست سقوط می کند ، و در سجین قرار می گیرد ، چنانکه در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) آمده است : ان الملک لیصعد بعمل العبد مبتهجا فاذا صعد بحسناته یقول الله عزوجل اجعلوها فی سجین ، انه لیس ایای اراد فیها ! : ((گاه می شود که فرشته عمل بنده ای را با خوشحالی و سرور به آسمان بالا می برد هنگامی که حسنات او را بالا برد خداوند عزوجل می فرماید : آن را در سجین قرار دهید که او هدفش جلب رضای من نبوده )) ! . ** همان مدرک حدیث 19 . ***
از مجموع این روایات بر می آید که ((سجین )) مکانی است بسیار پست در دوزخ که اعمال یا نامه اعمال بدکاران را در آن می نهند یا سرنوشت آنها گرفتار شدن در آن زندان است .
مطابق این تفسیر جمله کتاب مرقوم تاءکیدی است بر جمله ان کتاب الفجار لفی سجین (نه اینکه تفسیری برای سجین باشد) یعنی این مجازاتی است برای آنها رقم زده شده و قطعی و حتمی .
مرقوم از ماده ((رقم )) (بر وزن زخم ) به معنی خط درشت است ، و از آنجا که خطوط درشت و روشن خالی از ابهام است ممکن است این تعبیر اشاره به قطعی بودن و خالی از ابهام بودن باشد ، چیزی که نه هرگز محو می شود و نه فراموش می گردد .
جمع میان این دو تفسیر نیز مانعی ندارد ، چرا که سجین در تفسیر اول به معنی دیوان کل اعمال بدکاران است ، و در تفسیر دوم به معنی دوزخ یا قعر زمین است و معلوم است که اینها علت و معلول یکدیگرند ، یعنی هنگامی که نامه عمل
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 258@@@
انسان در دیوان کل اعمال بدکاران قرار گرفت همان سبب می شود که او را به پست ترین مقام و قعر دوزخ بکشاند .
در آخرین آیه مورد بحث با یک جمله تکان دهنده به عاقبت شوم منکران معاد اشاره کرده ، می فرماید : ((وای در آن روز بر تکذیب کنندگان )) (ویل یومئذ للمکذبین ) .
تکذیبی که سرچشمه انواع گناهان و از جمله کم فروشی و ظلم است ، در آیه نخست فرمود : ویل للمطففین و در اینجا می فرماید : ویل یومئذ للمکذبین تعبیری که در عین فشرده بودن اشاره به انواع عذابهای دردناک و مصائب هولناک می کند .
قابل توجه اینکه در آیه نخست سخن از مطففین (کم فروشان ) است و بعدا سخن از فجار (بدکاران ) و در آیه اخیر از مکذبین (منکران قیامت ) و این به خوبی نشان می دهد که در میان این اعتقاد و آن اعمال رابطه نزدیکی بر قرار است که در آیات آینده بطور روشنتری منعکس شده است .
@@تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 259@@@
ََآیه 11 - 17