چون در آیات قبل اشاره به این حقیقت شده بود که ((استهزا و سرکشی این گروه همچنان ادامه می یابد تا زمانی که وعده الهی دائر بر عذاب فرا رسد)) این سؤال را برمی انگیزد که این وعده کی تحقق می یابد ؟ همانگونه که مفسران در شاءن نزول آیه نیز ذکر کرده اند که بعضی از مشرکان مانند ((نضر بن حارث )) که بعد از نزول آیات گذشته همین سؤال را مطرح کردند ، قرآن مجید به پاسخ این سؤال پرداخته می گوید :
((بگو من نمی دانم آنچه را به شما وعده داده شده (از عذاب دنیا و قیام رستاخیز) نزدیک است ، یا پروردگارم زمانی برای آن قرار می دهد)) ؟ (قل ان ادری ا قریب ما توعدون ام یجعل له ربی امدا) .
این علم مخصوص ذات پاک خدا است ، و او خواسته از بندگانش مکتوم بماند تا موضوع امتحان و آزمون خلق کامل گردد ، چرا که اگر بدانند دور است یا نزدیک در هر دو صورت امتحان کم اثر خواهد بود .
((أ مد)) (بر وزن صمد) به معنی زمان است ، با این تفاوت که به گفته ((راغب )) در ((مفردات )) ((زمان )) شامل ابتدا و انتها هر دو می شود ، ولی ((امد)) تنها به انتهای زمان چیزی می گویند .
و نیز گفته اند ((امد)) و ((ابد)) از نظر معنی به هم نزدیکند ، با این تفاوت که ((اءبد)) مدت نامحدود را شامل می شود ، در حالی که ((اءمد)) مدت محدودی را ، هر چند طولانی باشد .
به هر حال بارها در آیات قرآن مجید به این معنی برخورد می کنیم که هر وقت سؤال از زمان قیامت می شد پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) اظهار بی اطلاعی می فرمود و می گفت : علم آن مخصوص خدا است .
@@تفسیر نمونه جلد 25 صفحه 140@@@
در حدیثی آمده است که روزی ((جبرئیل )) در صورت یک عرب بیابانی در برابر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) ظاهر شد ، و از جمله سؤالاتی که از آن حضرت نمود این بود که گفت : اخبرنی عن الساعة : ((به من بگو کی قیامت برپا می شود)) ؟
پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود : ما المسئول عنها باعلم من السائل ((کسی که از او سؤال می کنی (در این مساءله ) آگاه تر از سؤال کننده نیست )) !
بار دیگر آن مرد عرب با صدای بلند گفت : یا محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) ! متی الساعة : ((ای محمد ! قیامت کی خواهد آمد)) ؟
پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود : ویحک انها کائنة فما اعددت لها ؟ ! : ((وای بر تو قیامت می آید ، بگو . ببینم چه چیز برای آن فراهم کرده ای ؟ !
اعرابی گفت من نماز و روزه بسیاری فراهم نکرده ام ، ولی خدا و رسولش را دوست دارم .
پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود : فانت مع من احببت : ((پس تو با کسی خواهی بود که دوستش داری )) !
((آنس )) یکی از یاران پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می گوید : فما فرح المسلمون بشی ء فرحهم بهذا الحدیث : ((مسلمانان از هیچ سخنی مانند این سخن خوشحال نشدند)) .**(تفسیر المراغی) جلد 29 صفحه 105***
سپس در ادامه این بحث یک قاعده کلی را در مورد علم غیب بیان می دارد و می فرماید : ((عالم الغیب خدا است او هیچکس را بر اسرار غیبش آگاه نمی سازد))
@@تفسیر نمونه جلد 25 صفحه 141@@@
(عالم الغیب فلا یظهر علی غیبه احدا)**(عالم الغیب) خبر برای مبتدای محذوفی است و در تقدیر (هو العالم الغیب) می باشد و بعضی آن را صفت یا بدل برای (ربی) در آیه قبل دانسته اند***
سپس به عنوان یک استثنا از این مساءله کلی می افزاید : ((مگر رسولی که او را برگزیده ، و از آنان راضی شده )) (الا من ارتضی من رسول )
به او آنچه را بخواهد از علم غیب می آموزد ، و از طریق وحی به او ابلاغ می کند .
((سپس مراقبین و نگهبانانی از پیش رو و پشت سر همراه او می فرستد)) (فانه یسلک من بین یدیه و من خلفه رصدا)
((رصد)) در اصل معنی ((مصدری )) دارد و به معنی آمادگی برای مراقبت از چیزی است ، و بر اسم ((فاعل )) و ((مفعول )) نیز اطلاق شده است ، و در مفرد و جمع هر دو به کار می رود ، یعنی به یک فرد مراقب و نگهبان یا جمعیت مراقبین و نگهبانان هر دو اطلاق می شود .
و منظور از آن در اینجا فرشتگانی است که خداوند بعد از نزول وحی به آنها دستور می دهد پیامبرش را از هر سو احاطه کنند ، و از شر شیاطین جن و انس و وسوسه های آنها و آنچه اصالت وحی را خدشه دار می کند ، محافظت و پاسداری نمایند ، تا پیام الهی بی کم و زیاد و بدون کمترین خدشه ای به بندگان ابلاغ گردد .
و این خود یکی از دلائل معصوم بودن پیامبران است که با نیروهای غیبی و امدادهای الهی ، و مراقبت فرشتگان او ، از لغزشها و خطاها مصون و محفوظند .
@@تفسیر نمونه جلد 25 صفحه 142@@@
در آخرین آیه مورد بحث که آخرین آیه سوره است دلیل وجود این نگاهبانان و مراقبین را چنین بیان می کند : ((مقصود این است که خدا بداند که پیامبرانش رسالتهای پروردگارشان را بی کم و کاست ابلاغ کرده اند ، و خداوند به آنچه نزد آنها است احاطه دارد ، و هر چیزی را دقیقا احصا کرده است )) (لیعلم ان قد ابلغوا رسالات ربهم و احاط بما لدیهم و احصی کل شی ء عددا) .**جمعی از مفسران ضمیر (لیعلم) را به پیامبر اسلام بازگردانده اند و گفته اند منظور این است که خداوند حافظان و نگاهبانانی برای اسرار وحی و رسالت قرار می دهد تا پیامبر بداند آنها دقیقا وحی الهی را به او ابلاغ کرده اند و هیچگونه شک و تردیدی در اصالت وحی نکند ولی این تفسیر با توجه به اینکه رسالت کار پیامبر (ص) است نه کار فرشتگان و تعبیر به (رسول) در آیه قبل و (رسالت) در چند آیه گذشته در مورد شخص پیامبر (ص) می باشد بعید به نظر می رسد و حق همان تفسیر اول است***
منظور از ((علم )) در اینجا علم فعلی است ، و به تعبیر دیگر معنی آیه این نیست که خداوند چیزی را درباره پیامبرانش نمی دانسته و بعدا دانسته است ، چه اینکه علم خدا ازلی و ابدی و بی پایان است ، بلکه منظور این است که این علم الهی در خارج تحقق یابد و صورت عینی به خود بگیرد ، یعنی پیامبران رسالت او را عملا ابلاغ کنند و اتمام حجت نمایند .
نکته ها :