این نخستین بار نیست که قرآن مجید به ارزش فوق العاده عقل و خرد اشاره می کند، و گناه عمده دوزخیان و عامل اصلی بدبختی آنها را از کار انداختن این نیروی الهی می شمرد، بلکه هر کس با قرآن آشنا باشد می داند که در مناسبتهای مختلف اهمیت این موضوع را آشکار ساخته است، و علی رغم دروغپردازیهای کسانی که مذهب را وسیله تخدیر مغزها، و نادیده گرفتن فرمان عقل و خرد می شمرند، اسلام اساس خداشناسی و سعادت و نجات را بر عقل و خرد می نهد، و روی سخنش در همه جا با ((اولوالالباب )) و ((اولوالابصار)) و اندیشمندان و دانشمندان است .
در منابع اسلامی آنقدر روایت در این زمینه وارد شده که از حساب بیرون است، جالب اینکه کتاب معروف ((کافی )) که از معتبرترین منابع حدیث است مشتمل بر کتابهائی است که نخستین کتابش به نام کتاب ((عقل و جهل )) است، و هر کس روایاتی را که در این زمینه در این کتاب نقل شده ملاحظه کند به عمق بینش اسلام در این باره پی می برد، و ما در اینجا به ذکر دو روایت قناعت می کنیم :
در حدیثی از علی (علیه السلام ) (در همین کتاب ) آمده است : جبرئیل بر آدم نازل شد و گفت من مامورم که تو را میان یکی از این سه موهبت مخیر کنم، تا یکی را برگزینی، و بقیه را رها کنی، آدم گفت : آنها چیست ؟ جبرئیل در پاسخ گفت : ((عقل )) و ((حیاء)) و ((دین )) .
آدم گفت : من عقل را برگزیدم، جبرئیل به ((حیاء)) و ((دین )) گفت او را رها کنید و به دنبال کار خود بروید، گفتند ما ماموریم همه جا با عقل باشیم و از آن جدا نشویم ! جبرئیل گفت : حال که چنین است به ماموریت خود عمل
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 331@@@
کنید، سپس به آسمان صعود کرد)) ! . ** اصول کافی مطابق نقل نور الثقلین جلد 5 صفحه 382 . ***
این لطیفترین تعبیری است که ممکن است درباره عقل و خرد، و نسبت آن با ((حیا)) و ((دین )) گفته شود، چرا که اگر عقل از دین جدا گردد با اندک چیزی بر باد می رود، یا به انحراف کشیده می شود، و اما ((حیا)) که مانع انسان از ارتکاب زشتیها و گناهان است آن نیز ثمره شجره معرفت و عقل و خرد است .
این نشان می دهد که ((آدم )) سهم قابل ملاحظه ای از عقل داشت که به هنگام مخیر شدن در میان این سه چیز، مرحله بالاتر عقل را برگزید، و در سایه آن هم دین را تصاحب کرد و هم حیا را .
در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : من کان عاقلا کان له دین، و من کان له دین دخل الجنة : ((کسی که عاقل باشد دین دارد، و کسی که دین داشته باشد داخل بهشت می شود)) (بنابراین بهشت جای عاقلان است ) ** اصول کافی مطابق نقل نور الثقلین جلد 5 صفحه 382 . ***
البته عقل در اینجا به معنی معرفت راستین است، نه شیطنتهای شیاطین که در سیاستمداران جبار و ظالم جهان دیده می شود که به گفته امام صادق (علیه السلام ) شبیهة بالعقل، و لیست بالعقل ((شبیه عقل است ولی عقل نیست )) ! . ** اصول کافی مطابق نقل نور الثقلین جلد 5 صفحه 382 . ***
@@تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 332@@@