در بخشی از آیات گذشته سخن از مساءله نجوی بود آیات مورد بحث ادامه و تکمیلی است برای همان مطلب.
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 448@@@
نخست می فرماید: ((ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی که می خواهید با رسول خدا نجوی کنید پیش از آن صدقه ای در راه خدا بدهید)) (یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدموا بین یدی نجواکم صدقة).
چنانکه در شاءن نزول گفتیم این دستور به خاطر آن بود که گروهی از مردم مخصوصا از اغنیا مرتبا مزاحم پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) می شدند و با او نجوی می کردند، کاری که مایه اندوه دیگران، و یا کسب امتیاز بی دلیلی برای اینان بود، بعلاوه موجب تضییع اوقات گرانبهای پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) می شد، حکم فوق نازل گشت و آزمونی بود برای آنها و نیز کمکی به مستمندان و وسیله مؤ ثری برای کم شدن این مزاحمتها.
سپس می افزاید: این برای شما بهتر و پاکیزه تر است (ذلک خیر لکم و اطهر).
اما ((خیر)) بودن این صدقه هم برای متمکنان بود، زیرا موجب ثوابی می شد، و هم برای نیازمندان، چرا که وسیله کمکی به آنها محسوب می گشت.
و اما ((اطهر)) بودنش از این نظر بود که قلوب اغنیا را از حب مال می شست، و قلوب نیازمندان را از کینه و ناراحتی، زیرا هنگامی که نجوی از صورت مجانی در می آید و نیاز به دادن صدقه ای داشت طبعا کمتر می شد همان گونه ای که شد و این یکنوع پاکیزه گی برای محیط فکری و اجتماعی مسلمانان بود.
ولی از آنجا که اگر وجوب صدقه قبل از نجوی عمومیت می داشت فقرا از طرح مسائل مهم یا نیازهای خود در برابر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) به صورت نجوی محروم می شدند، در ذیل آیه حکم صدقه را از این گروه برداشته می فرماید: ((اگر توانائی نداشته باشید خداوند غفور و رحیم است)) (فان لم تجدوا فان الله غفور رحیم).
و به این ترتیب آنها که تمکن مالی داشتند دادن صدقه قبل از نجوی برای
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 449@@@
آنان واجب بود، و آنها که نداشتند بدون آن می توانستند با پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) نجوی کنند.
جالب اینکه دستور فوق تاثیر عجیبی گذاشت و آزمون جالبی شد و همگی جز یک نفر از دادن صدقه و نجوی خودداری کردند، و او امیر مؤمنان علی (علیه السلام) بود اینجا بود که آنچه لازم بود روشن شود شد و آنچه باید مسلمانان از این دستور بفهمند و درس گیرند گرفتند، لذا آیه بعد نازل گردید و این حکم را نسخ کرد و فرمود: ((آیا ترسیدید فقیر شوید که از دادن صدقه قبل از نجوی خودداری کردید))؟! (ااشفقتم ان تقدموا بین یدی نجواکم صدقات).
معلوم می شود حب مال در دل شما از علاقه به نجوای پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) بیشتر است، و نیز معلوم می شود در این نجواها غالبا مسائل حیاتی مطرح نمی شد، و گرنه چه مانعی داشت که این گروه قبل از نجوی صدقهای می دادند و نجوی می کردند، به خصوص اینکه مقدار خاصی برای صدقه نیز تعیین نشده بود و می توانستند با مبلغ کمی این مشکل را حل کنند.
سپس می افزاید: ((اکنون که این کار را نکردید، و خود به تقصیر خویشتن پی بردید و خداوند شما را بخشید، و توبه شما را پذیرفت، نماز را بر پا دارید و زکات را ادا کنید، و خدا و پیامبرش را اطاعت نمائید، و بدانید خداوند از آنچه انجام می دهید با خبر است)) (فاذ لم تفعلوا و تاب الله علیکم فاقیموا الصلاة و آتوا الزکاة و اطیعوا الله و رسوله و الله خبیر بما تعملون).
تعبیر به ((توبه)) نشان می دهد که آنها در نجواهای قبلی مرتکب گناهی شده بودند، خواه به خاطر تظاهر و ریا، و یا آزار پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) و یا ایذاء مؤمنان فقیر.
گرچه در این آیه سخنی صریحا درباره جواز نجوی بعد از این ماجرا
@@تفسیر نمونه جلد 23 صفحه 450@@@
نیامده، ولی تعبیر آیه نشان می دهد که حکم سابق برداشته شد.
اما دعوت به اقامه نماز و اداء زکات و اطاعت خدا و پیامبر (صلی اللّه علیه و آله) به خاطر اهمیت آن است و نیز اشارهای است به اینکه اگر بعد از این نجوا می کنید باید در مسیر اهداف بزرگ اسلامی و در طریق اطاعت از خدا و رسول (صلی اللّه علیه و آله) باشد.
نکته ها: